Gerard Groeneveld
Zwaard van de geest
‘Führer – gij hebt uw volk een zwaard gesmeed,’ dichtte George Kettmann jr. ter gelegenheid van Hitlers verjaardag in 1942. Maar de nationaal-socialistische poëet en uitgever had daarbij waarschijnlijk een ander beeld voor ogen dan de onstuitbare stortvloed aan ‘bruine’ publicaties die het ontstaan en de ontwikkeling van het Derde Rijk inmiddels hadden begeleid. Toch zat hij er niet ver naast. Boeken werden door zowel fascisten als nationaal-socialisten als doeltreffende wapens beschouwd in de strijd om de politieke macht – zoals ik al liet zien in mijn artikel over de Nederlandse vertaling van Hitlers Mein Kampf, in De Parelduiker 99/4.
De geschiedenis van deze omstreden lectuur is nu door mij te boek gesteld in Zwaard van de geest; het bruine boek in Nederland 1921-1945. Naast aandacht voor politieke werken is een uitvoerig hoofdstuk hierin gewijd aan de cultuur van ‘eigen bloed en bodem’, waarin veel literaire publicaties de revue passeren. Dichtbundels van inmiddels in vergetelheid geraakte schrijvers als George Kettmann, Steven Barends, Martien Beversluis, George de Sévooy, Henri Bruning en Jan Eekhout komen, met hun specifieke thematiek, aan
de orde, evenals de romans van bijvoorbeeld Henri van Hoof, Willem W. Waterman of G.P. Smis (De Jordaner) die de idealen van de Nieuwe Orde weerspiegelden. Veel van de primaire bronnen die voor het boek zijn aangeboord, zijn voor de eerste keer geraadpleegd. Met aparte hoofdstukken over censuur, boekhandel en boekpropaganda en verschillende portretten van de hoofdpersonen en diverse uitgeverijprofielen geeft Zwaard van de geest een vrijwel compleet beeld van een tot dusver duistere, verzonken wereld. Het geheel is overvloedig geïllustreerd, waarvan een groot gedeelte in kleur.
Het eerste exemplaar van Zwaard van de geest is op 5 april jl. uitgereikt aan schrijver en beeldend kunstenaar Armando, in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam. Die handeling luidde tevens de officiële opening in van de tentoonstelling ‘Schuldig Papier’, waar de aantrekkingskracht van het ‘bruine boek’ in al haar facetten getoond wordt. De expositie, in de uba, is nog te zien tot 1 juni 2001.
Gerard Groeneveld, Zwaard van de geest; het bruine boek in Nederland 1921-1945 (Uitgeverij Vantilt, Nijmegen / isbn 90 75697 511 / 416 p. / f 59,90).
