Archief: DBNL

Mischa Andriessen
De tijd die niet voorbij gaat
Over jazz in het proza van Henk Romijn Meijer

mischa andriessen (1970) is schrijver en dichter. Hij publiceert over jazz in onder meer De Telegraaf en Jazzmozaïek.

‘De jazz is ook maar een voorbijgaande fase.’ Met die dooddoener reageerde vader Meijer op de in de oorlogsjaren ontluikende liefde van zijn zoon voor jazz. Deze reactie wordt in Henk Romijn Meijers jazzherinneringen getypeerd als het soort verraad dat volwassenen in jongelingen naar boven trachten te halen. In het geval van Romijn Meijer overigens tevergeefs. Tot aan het einde van zijn leven is de jazz in zijn geschriften een rol blijven spelen. Hij besprak cd’s en haalde herinneringen op in muziektijdschriften. Al in zijn eerste roman Het Kwartet speelt jazz zijdelings een rol, zoals ook in zijn verhalen de jazz geregeld opdook. Minder werd het niet. Integendeel. Juist in veel latere verhalen die werden gepubliceerd in de bundel Op oude voet is jazz opvallend vaak aanwezig.

Even, een korte periode na de Tweede Wereldoorlog, was jazz voor sommigen modemuziek. Uitstekend geschikt om wie de jeugd achter zich had uit de tent te lokken. Een vitale viering van de vrijheid ook, precies datgene waar oren en ziel na de bezettingsjaren naar smachtten. Bovendien afkomstig uit het belovende land Amerika dat toen nog niets fout kon doen.

Lionel Hampton mocht dan die ene keer wegens opruiing van het publiek het podium van het Concertgebouw onder politiebewaking hebben moeten verlaten; het stangen en stoken, het treiteren en ter discussie stellen van gezag bleek later evenwel in betere handen bij de rock ’n roll. Zoals jazzschrijver Fred van Doorn in een door Bert Vuijsje afgenomen dubbelinterview met Romijn Meijer zei:

‘[D]at was de muziek waarmee je je ècht kon afzetten, vooral op school. Ik ben nog van het gereformeerd gymnasium afgeschopt vanwege een foto van Elvis Presley die ik op mijn agenda had geplakt. Als uiting van het generatieconflict was rock ’n roll kansrijker om ze even flink op de kast te jagen dan jazz.’

De titel van Vuijsjes in de Volkskrant gepubliceerde artikel is veelzeggend en toont nog eens aan dat Romijn Meijers vader ongelijk heeft gekregen: ‘Ze werden groot, maar het ging niet over.’

Steeds hetzelfde herinneren

Dat Romijn Meijer de jazz trouw bleef, is een understatement. Zijn liefde voor die muziek is nooit blijvend bekoeld. Niet dat hij er veel en vaak over heeft geschreven is opmerkelijk, wel dat hij steeds bleef terugkeren tot dezelfde herinneringen. Meer dan eens beschrijft hij dezelfde situaties. Onder andere zijn verblijf in de Verenigde Staten begin jaren zestig en het al gememoreerde plechtige gesprek met zijn vader, heeft hij meerdere keren en met een navrante consistentie beschreven. Als Romijn Meijer over jazz schreef, was dat veelal in de vorm van een herinnering.

Vreemd is dat niet. Henk Romijn Meijer behoort met bijvoorbeeld Bernlef tot de lichting die de legendarische jazz die in zwart-wit is overgeleverd nog in kleur heeft beleefd. Een café in Chicago binnenlopen waar dan bij verrassing het nieuwe kwintet van Miles Davis blijkt te spelen met Wayne Shorter, Herbie Hancock, Ron Carter en Tony Williams, de drummer die dan nog minderjarig is, te jong om in een bar te mogen zijn en die daarom in de pauzes buiten staat en door het open raam met zijn bewonderaars binnen praat. Het sextet van Julian ‘Cannonball’ Adderley dat één keer voor een bijna leeg gebleven zaal speelt; die ochtend is in Dallas, Texas John F. Kennedy vermoord. Het is dit soort terloopsheid dat bij een veel jongere jazzliefhebber die al blij is als hij bij een van de weinige nog levende grootheden als Sonny Rollins, Lee Konitz of Omette Coleman ook maar een moment van brille mag meemaken, hevige jaloezie oproept. Het proza van Romijn Meijer is niet pedant. Toch is het slikken als hij schrijft dat hij tijdens het drie weken durend verblijf van John Coltranes beroemde kwartet in San Francisco’s Jazz workshop be-

sluit niet elke dag te gaan kijken. Overigens klinkt in Romijn Meijers in het tijdschrift Jazz Nu gepubliceerde terugblik op die tijd ook spijt door dat hij niet vaker is gegaan.

‘Wat zou ik graag mijn horloge nog eens raadplegen om te kunnen zeggen ik ga toch nog maar even luisteren naar zijn laatste set, je kunt tenslotte nooit weten.’

Slechts een van de vele door Romijn Meijer geschreven boeken gaat helemaal over jazz. Vooral de ondertitel van Een blauwe golf aan de kust is karakteristiek: ‘Jazzherinneringen’. Dat is het grote verschil met de jonge jazzscribenten, hun teksten over jazz zijn geen memoires, leven en muziek zijn in hun verhalen geen onlosmakelijke eenheid. De jazz van hun dagen heeft nog geen legendarische status en van dat woordje ‘nog’ in deze zin valt te vrezen dat het een misplaatst soort optimisme verklapt. Zeg nooit nooit, mogelijk staan er weer musici van het kaliber Monk, Miles of Mingus op, maar nu heeft wie deze mannen live heeft beluisterd een grote voorsprong op wie zich met opnamen tevreden moet stellen. Ooit zal het niet meer zo zijn, zoals niemand nu kan zeggen dat hij Bach nog aan het orgel bezig heeft gezien. Henk Romijn Meijer, die zoveel legendarische musici aan het werk heeft gezien, is er natuurlijk zelf helaas ook al niet meer. Een van zijn herinneringen in Een blauwe golf aan de kust is getiteld: ‘Jazz: de mens en zijn werkplek’. Die begint als volgt:

‘“Onlosmakelijk verbonden”: het is een van die gruwelijke frasen die mij van vroege godsdienstlessen in het hoofd zijn blijven zoemen en nu kan ik hem zinvol gebruiken, want hoe anders dan “onlosmakelijk” is de band tussen jazz en de mensen die de muziek maken en de plek waar dat maken plaatsvindt. […] Het ging om de mens die wat dan ook deed, om dat andere dat gelegenheid gaf tot vereenzelviging.’

Het is een treffend citaat, want dat improvisatiemuziek niet los te zien is van wie haar voortbrengt, zal nagenoeg iedere jazzliefhebber onderschrijven. Henk Romijn Meijer voegt aan de onverbrekelijke eenheid echter de locatie toe en dat verklaart meteen waarom hij tot het einde toe is blijven schrijven over de podia, cafés en zalen waar hij met name in Amerika de jazz in levenden lijve voor zich zag.

Op zoek naar een voorgoed voorbije tijd

Juist dat zijn teksten in de eerste plaats herinneringen zijn, maakt de lectuur ervan tweeslachtig. Zoals gezegd roepen ze gevoelens van afgunst op. Het zijn ooggetuigenverslagen van een voorgoed voorbije tijd. Zoals elk verleden dat goed beschreven wordt, lijkt het waard om ernaar teruggeflitst te worden. Mingus aan het werk zien, Sonny Rollins en Ornette Coleman samen op een podium, Kid Dynamite in de Casablanca, Don Byas in de Sheherazade en dan natuurlijk nog honderden namen die hem ontschoten zijn, die te weinig indruk maakten. Ongetwijfeld zaten daar ook vele groten bij.

Aan de andere kant sluiten die herinneringen een grondige analyse van de

muziek meestal buiten. Er zijn voldoende teksten die bewijzen dat Henk Romijn Meijer tot onder de huid van de jazz kon komen, dat hij het wezen ervan in woorden wist te vatten. Dat neemt niet weg dat hij vaak aan de buitenkant blijft. Als de meester van de sfeerbeschrijving die hij is, gebruikt Romijn Meijer de jazz dan als kleuring. Een tint oker, een vleug vergeling; zo wordt het verstrijken van de tijd in beeld gebracht en tegelijk het verlangen haar tot stilstand te bewegen. Uit veel verhalen – of jazz daar nu wel of niet een rol in speelt – spreekt een dubbelzinnigheid; de tijd verstrijkt en dat is goed want een walhalla is het leven niet, en toch, wat weg gaat, blijft weg; is een aanleiding tot gemis. Of Romijn Meijer een klas schoolkinderen, de bewoners van een Frans dorp, de wereld van schrijvers en uitgevers of die van jazzmusici beschrijft, deze onoplosbare spanning is er altijd. In zijn verhalen en denkelijk ook in zijn jazzherinneringen was het hem daarom te doen; om de tijd die niet voorbij mag gaan en toch gaat. Tenzij je haar tot stoppen schrijft.

Een groot en onontwarbaar toen

De artikelen die Romijn Meijer voor bladen als Jazz, Jazz Nu en Entr’acte schreef, zijn eerder pogingen zijn geliefde muziek te karakteriseren dan enkel een fixatie van de tijd. In zijn verhalen is het genoeg dat jazz aanwezig is, daarmee wordt de sfeer bepaald. Een wanordelijke oefensessie van een stel freewheelende muzikanten of een nauwelijks bezocht optreden van een virtuoze maar wereldvreemde Russische gita-

rist brengt het pijnpunt van de podiumkunsten natuurlijk schrijnend duidelijk aan het licht: wat moet je aan met de muziek die vrijwel niemand ooit te horen krijgt?

Daar is Romijn Meijer de literator die een teveel aan details mijdt omdat ze afleiden, de lezer bij de kern weghouden. Als hij een geliefd musicus als Pat Martino of Lester Young noemt, weidt hij daar niet of nauwelijks over uit. In de elfhonderd pagina’s van zijn Alle verhalen tot nu speelt jazz zelden, misschien zelfs nooit de hoofdrol, hoe pregnant haar aanwezigheid in teksten als ‘Uptown, downbeat’ en ‘Absolutely free’ ook is. Zonder dat hij er veel woorden aan vuil hoeft te maken, dateert Romijn Meijer daarmee zijn teksten. Door de paar regels die aan jazz zijn gewijd, is duidelijk wanneer de verhalen spelen. De vluchtigheid van die meteen naar het niets vervliegende geïmproviseerde noten benadrukt bovendien het nostalgisch optimisme dat uit veel van Romijn Meijers verhalen spreekt; die wonderlijke mengeling van tegenstrijdige adagia: ‘carpe diem’ en ‘memento mori’.

Het late verhaal ‘Don’t Blame Me’ is daarvan een treffende illustratie.

Een mens moet niet willen bewaren. Hij moet de herinnering zijn vrijheid gunnen, zijn armslag. We spelen ‘Don’t Blame Me’, we maken het kort, we nemen een pauze en ik zeg tegen Erik: ‘Hoe gaan die woorden ook weer?’
Erik kijkt op en zegt: ‘Wat?’
‘De woorden,’ zeg ik, ‘de woorden van “Don’t Blame Me”?’
Erik haalt zijn schouders op en veegt een beetje over zijn hihat, in gedachten. ‘For falling in love with you,’ zegt hij, ‘zoiets, geloof ik.’

De personages berusten in hun ouderdom, in dat de tijden veranderen. De musici in ‘Don’t Blame Me’ moeten het publiek op warmen voordat het Hoogendijks Jazzfestival daadwerkelijk begint. De nieuwe generatie staat al klaar. De ‘mestblazers’, de ‘haastige klaarkomers op hun kosmische toeters’. Maar zij blijven kalm, spelen rustig hun muziek waarvan ze de woorden misschien dan wel vergeten zijn, maar nog niet de melodie. Het verzet tegen de koppensnellende tijd wordt opgegeven. In de slotzin draait Romijn Meijer de rollen pesterig om: ‘En ik ben blij dat niemand me ziet, niets is vastgelegd, het ogenblik voor altijd verloren.’ Niet vijfentwintig jaar na dato op je horloge kijken of je nog op tijd kunt zijn voor het concert waar je destijds niet heen ging, nee zeggen dat het je niets doet, dat het om met Tom Lanoye te spreken een magere troost is dat alles verdwijnt. Wie alle elfhonderd bladzijden met alle verhalen die Romijn Meijer in de loop van een kleine vijftig jaar geschreven heeft, gelezen heeft, weet dat deze ene zin ontkent wat de schrijver altijd heeft gedreven; een weerwoord vinden voor de achteloosheid; zoveel mogelijk, ook het schijnbaar onbenullige, vastleggen voor het verdwijnt. Jazz als improvisatiekunst waar iedere noot een luttele tel nadat hij is bedacht, verdwijnt, is daarvoor een meer dan geëigende metafoor. Zoals ook de inmiddels ver-

dwenen entourage van de bruine kroeg waarin wordt gesmoesd, gerookt, gedronken de als mistflard voorbijtrekkende muziek een passende omlijsting is voor dat opgaan van het zo hevig beleefde heden in één groot en onontwarbaar toen.

Jazz is daarin misschien weinig meer dan een figurant. Aanwezig en toch nagenoeg ongrijpbaar precies zoals Lester Young door Romijn Meijer in een van zijn mooiste artikelen beschreven wordt. De teksten over jazz die Romijn Meijer in pakweg de laatste vijftien, twintig jaar van zijn leven schreef, zijn de sterkste. In de eerste plaats omdat daar alles samenkomt. Wie een ideaal profiel voor een jazzschrijver opstelt, komt dicht in de buurt van Romijn Meijers profiel: een groot connaisseur van muziek en niet van jazz alleen. Een begenadigd stilist, iemand die zowel zakelijk en zorgvuldig als sfeervol en dwingend kan formuleren. Iemand ook die zich niet te veel mee laat voeren door zijn enthousiasme en evenmin iemand die de eigen geestdrift al te strikt in bedwang houdt. Romijn Meijer was bovendien zelf jazzgitarist en kende de theorie en praktijk van het vak. Weinigen zijn zo allround geweest als hij.

Goed, de teksten zijn nu en dan wat droog. Dikwijls lijkt hij ook moeite te hebben met het afronden. Waar hij er niet voor terugdeinsde om de vinger op de zere plek te leggen – bijvoorbeeld dat de manier waarop pianist Oscar Peterson akkoorden afpelde voor de kenner wel enigszins voorspelbaar is – sluit hij steevast af met een vriendelijk woord. Hij behandelt de jazz als een familielid. Als het nodig is, spreekt hij hem stevig toe, maar blijft daarbij naar de lieve vrede streven. Waar hij de jazz wel in zijn literaire werk toeliet, houdt hij de literatuur in zijn artikelen toch buiten de deur. Het zijn geen essays zoals Bernlef die bijvoorbeeld schreef, maar

voorbeeldige journalistieke stukken. Nauwgezet, innemend, maar niet getuigend van een heel grote ambitie. Dat hij erbij was, het had meegemaakt en dat hij het zo kon opschrijven, jaren na dato, zoals hij het had beleefd – het lijkt dat hij dat wilde realiseren en daarin is hij ook geslaagd. Een uitmuntende typering van musici zoals Bernlef die onder anderen van Thelonious Monk en Paul Bley maakte; Romijn Meijer lijkt er wel toe in staat maar minder in geïnteresseerd te zijn geweest.

Trouw

Dat valt des te meer op omdat Romijn Meijer niet alleen de jazz zelf, maar ook degenen die hij binnen de jazz bewonderde trouw bleef Hij bleefhouden van zangeres Mildred Bailey, van Duke Ellington en Lester Young en van de Miles Davis zoals hij die toentertijd in Chicago zag; bereid om te mogen mislukken, tot bij een bijna onafwendbaar falen gebracht door die onberekenbare, overenthousiaste drummer; de jonge Tony Williams, die door Davis met een voor hem zeldzame genegenheid tegemoet werd getreden. Twee keer slechts zag Romijn Meijer Miles Davis lachen en een keer was die lach bestemd voor de jongeling die Miles als zijn zoon zag. Die jongeling hield niet van muzikanten die nooit fouten maken. Miles is door velen een gebrek aan techniek verweten, volgens zijn veel talrijker fans zijn de missers juist een bewuste keuze. Muzikanten die zo ambigue en overduidelijk feilbaar waren als Davis en Young haalden het beste in de schrijver Romijn Meijer naar boven. Hij kon ze zonder onfeitelijk te worden benaderen als personages die in zijn romans of verhalen niet zouden hebben misstaan.

Het boeiendst van die latere teksten over jazz is echter dat daarin een opmerkelijk fenomeen optreedt. Romijn Meijer bleef niet alleen trouw aan zijn oude helden, maar ook aan zijn herinnering aan hen. Door terug te keren naar zijn liefdes van weleer, werden zijn teksten dubbele herinneringen; de herinnering op zich en de herinnering aan die herinnering. Hier komt de oude, levenswijze schrijver te staan tegenover de geestdriftige, nieuws hongerige jongen die hij was. De teksten zijn een toetsing, een ijken van liefde en leven. Was het ’t allemaal waard? Was het zo mooi en zo goed als gedacht? Als het geheugen je voorhoudt dat het was? Het is opgelucht proza, die late jazzteksten van Romijn Meijer, want die levenslange liefde was het allemaal waard gebleken om niet groot te worden, zijn vaders woord naast zich neer te leggen en avond na avond de tijd te laten vernevelen. Het is gelukt, zij het voor even, de tijd niet voorbij te laten gaan.

Arjen Fortuin
‘Best aardig, ook soms half aardig, soms opgeblazen en vervelend’
Henk Romijn Meijer en zijn uitgever Geert van Oorschot

arjen fortuin (1971) is literair criticus en coördinator literatuur bij nrc Handelsblad. Hij schrijft een biografie van Geert van Oorschot.

‘Uit je heftige reactie van donderdag op mijn verschijnen maak ik op dat je mijn verhaal in Maatstaf als een soort dolkstoot in de rug hebt opgevat, een aanval van achter die aantoont dat ik uiteindelijk voor jou persoonlijk en voor alles wat je voor me hebt gedaan om de uitgave van Bang weer mogelijk te maken, geen enkele waardering heb.’ Zo begon Henk Romijn Meijer op 28 april 1974 een brief aan zijn uitgever Geert van Oorschot.

Nog even zijn uitgever, want terugdenkend aan deze brief zou Romijn Meijer het later hebben over zijn ‘Grote Conflict’ met Van Oorschot: de knallende ruzie die maakte dat de twee mannen elkaar jarenlang niet spraken.1 Pas kort voor de dood van de uitgever volgde iets van een verzoening.

Het is een ruziepatroon dat zich in het leven van Geert van Oorschot (1909-1987) tientallen malen heeft herhaald, met uiteenlopende vrienden en auteurs als Reve en Hermans, Voskuil en Jeroen Brouwers. Van Oorschot was emotioneel en impulsief, kritisch en zakelijk, intelligent en theatraal. Afhankelijk van de combinatie waarin die eigenschappen in een bepaalde relatie (of op een bepaalde avond) samenkwamen, ontstond er een feest van verbondenheid of een acute verwijdering die jaren kon duren. Met grote financiële roekeloosheid kon hij een boek uitgeven waar hij iets in zag; en even onverwacht kon hij zijn auteurs herinneren aan een openstaand postje op hun boekenrekening van enkele kwartjes. Werd daar dan een opmerking overgemaakt, dan werd hij boos.

Je hoefde dus niet veel te doen om bij Geert van Oorschot uit de gratie te raken. Hoe zat dat tussen Henk Romijn Meijer, de 44-jarige schrijver en de 64-jarige Van Oorschot? ‘Mijn verhaal in Maatstaf’ waar Romijn het in het briefcitaat hierboven over heeft, is ‘De prijs per vel’, dat verscheen in april 1974. Was dit verhaal een dolkstoot?

Ja, dit was een dolkstoot.

‘Weet je wat het kost?’

‘De prijs per vel’ begint een beetje mistig, met de weergave van een telefoongesprek tussen de hoofdpersoon, een schrijver die Peter heet, en een vriendin, Willeke. Willeke is getrouwd met de dichter Olivier en terwijl zij met Peter praat onderbreekt zij zichzelf. Er komt bezoek. ‘Ik denk eigenlijk dat, ik moet ophangen, sorry, ik zie net de grote gestalte van Albrecht aan mijn raam voorbijgaan en ik geloof dat hij, daaag.’ Albrecht is de uitgever van Olivier, kennelijk een man bij wie je alles uit je handen moet laten vallen zodra hij zijn opwachting maakt. Die introductie is al niet zo aardig, maar het portret wordt nog veel minder vleiend als Albrecht bulderend het dan volgende gesprek domineert: ‘Albrecht werd steeds dronkener en zo is mijn hele middag verlopen.’2

Behalve een zuiplap is Albrecht als uitgever over the top, zegt Willeke als de hoofdpersoon haar vraagt of hij zijn werk daar nog moet aanbieden: ‘Och, weet je, Albrecht is niet zo jong meer als vroeger, hij kan niet zo veel meer doen.’3 Even verder in het verhaal neemt de dichter Olivier, een goed herkenbaar portret van Adriaan Morriën, met meer sensatiezucht dan compassie de gezondheidstoestand van Albrecht door: ‘Maar dat was nog geen echte hartaanval, hè, van Albrecht, maar zo’n felle pijn in zijn hart en zijn aderen en meer een waarschuwing, een soort vingerwijzing, hè. En nu mag hij niet meer zoveel roken en drinken en daar wordt hij ook weer chagrijnig van…’4

Het oordeelsvermogen van de verouderende Albrecht is niet goed meer. ‘Albrecht kan opeens redeloos weigeren en dan kan hij ook ineens weer even redeloos omslaan. Het betekent gewoon helemaal niks, hè, wat hij zegt, en je kunt het ook het beste maar allemaal meteen weer vergeten, als je tenminste met hem om wil gaan, niet dat ik dat doe…’5

Na deze in extenso weergegeven beledigingen moet de ontmoeting tussen Peter en Albrecht nog komen. Albrecht toont zich daarin maar half aandachtig, geeft Peter college over het verdwijnen van echte schrijvers die ergens voor staan. ‘Waar zijn de auteurs die iets willen? Die voor iets zijn en tegen iets?’6 Het verhaal is fictie, maar deze zin komt bijna letterlijk uit een brief die Geert van Oorschot op 16 april 1971 aan Romijn Meijer had geschreven. Het correspondentiemapje ‘Van Oorschot’ dat de schrijver bewaarde deed even verder ook dienst: veel van de teksten van Albrecht komen uit de brieven van Van Oorschot. Een oekaze over schrijvers die leven in de ‘ijdele misvatting’ dat hun werk zo noodzakelijk en gewichtig is dat zij recht hebben op ‘subsidies, stipendia, additionele honoraria, toeslagen op publicaties, prijzen en gotweet wat er nog maar uit te vinden is om op zgn culturele gronden aan geld te komen,’7 wordt op een paar woorden na door Albrecht uitgesproken.

De opvattingen van Van Oorschot over de dichters in zijn fonds belanden, slechts losjes versluierd door pseudoniemen, in ‘De prijs per vel’: bijvoorbeeld hoe het hem verbaasde dat hij zo veel gedichten van Judith Herzberg verkocht en zo

weinig van Jan Emmens, of zijn mening dat Adriaan Morriën zijn tijd en talent verdeed aan stukken die ‘brood op de plank’ moesten brengen (‘Hij heeft talent’, zegt Albrecht in het verhaal, ‘Hij is intelligent. Maar Olivia durft niet’8). Net als de bijna hysterische wijze waarop hij een map reproducties van zijn vriend, de schilder Melle, aan de man probeert te brengen.

Belangrijker dan de losse spotternijen is de kwestie waar het verhaal zijn titel aan ontleent. Nadat Albrecht het manuscript van Peter heeft aangenomen en het zonder enthousiasme heeft doorgebladerd: ‘Weet je wat het kost, op het ogenblik?’ vroeg hij opkijkend, ‘om een boek van zestien vel te laten drukken? Weet je wat het kost om één vel te drukken? Weet je hoeveel ik verlies wanneer ik duizend, of zelfs tweeduizend exemplaren van een boek verkoop?’9

En of hij dat wist. Of tenminste – dat wist Henk Romijn Meijer. De publicatie van het gewraakte verhaal viel samen met de verschijning van Bang weer, na Lieve zuster Ursula uit 1969 het tweede boek van Romijn Meijer dat bij Van Oorschot uitkwam. De productie van Bang weer was een slepend proces, zo blijkt uit de correspondentie tussen schrijver en uitgever. Lieve zuster Ursula was een flop geweest. Nadat er over heel 1971 twee exemplaren van waren verkocht (auteurshonorarium fl 2,78 volgens de afrekening10) besloot Van Oorschot de overige exemplaren te verramsjen, tot verdriet van Romijn Meijer, al zag Van Oorschot het probleem niet zo: ‘Ik begrijp hoe het een schrijver “bezeert” als zijn boek slecht verkocht wordt. Maar ik begrijp niet hoe een opruiming bezeren kan.’11

Wat Romijn Meijer veel méér ‘bezeerde’ dan de opruiming van Lieve zuster Ursula, was het talmen met de uitgave van Bang weer. Want ‘De prijs per vel’ legt de vinger op de zere plek. Het voornaamste dat Romijn Meijer van zijn uitgever te horen kreeg, was hoeveel verlies een boek van een slecht verkopende auteur hem wel niet opleverde. ‘Je bent dus een auteur die niet verkocht wordt. […] Een bundel verhalen (van het soort dat ik altijd al goed vond) zou ik graag uitgeven, maar niet wanneer mij dat vele duizenden guldens gaat kosten.’12 De inhoudelijke complimenten zijn zuinig geformuleerd en ze staan tussen haakjes. Van Oorschot vat samen: ‘Ik zal het dus niet doen, tenzij een of andere subsidie mijn verlies zou dekken, (waarbij ik dan gaarne van enigerlei winst afzie).’13 Met andere woorden: ik doe je een enorme gunst door dit boek van je te publiceren.

Tussen deze novemberbrief uit 1971 en de uiteindelijke verschijning van Bang weer zit meer dan twee jaar, waarin Van Oorschot daadwerkelijk – en vergeefs – probeerde subsidie los te krijgen bij het toenmalige ministerie van crm, en hij zijn auteur opgaven van drukkerskosten stuurde om zijn aanstaand verlies toe te lichten. Het lange uitstel zal het gemoed van Romijn Meijer geen goed hebben gedaan en de subtekst van Van Oorschots financiële openhartigheid nog veel minder, want die luidde dat hij zijn werk weliswaar ‘altijd’ goed vond, maar kennelijk niet goed genoeg om financiële risico’s voor te lopen.

‘Het is werkelijk niet goed’

En dat terwijl Romijn Meijer van nabij had gezien dat het anders kon. In 1962 had hij het manuscript van zijn vriend J.J. Voskuil, Bij nader inzien, naar Van Oorschot gebracht. Dat was een roman die wel de roekeloze uitgever in Van Oorschot wakker riep. ‘Als er maar 512 of zelfs maar 1183 of zelfs maar 2112 van worden verkocht is de strop afschuwelijk.’14 Uiteindelijk zou ook Bij nader inzien met hulp van een mecenas uitgegeven worden, maar Romijn Meijer wist nu dat als Van Oorschot in vuur en vlam stond voor een boek, het er dan gewoon kwam.

Even ergerlijk was hoe Van Oorschot zich in de jaren zeventig nog steeds bediende van de retoriek van de uitgever die elk moment aan zijn prachtboeken failliet zou kunnen gaan. Sinds halverwege de jaren zestig was de firma ook financieel tot bloei gekomen: hij kon een paar duizend gulden verlies makkelijk hebben.

In de loop der jaren was een behoorlijk aantal stukken van Romijn Meijer geweigerd door Van Oorschot voor zijn tijdschrift Tirade, en die afwijzingen waren hard: ‘Het duizelt me en ik ben dodelijk vermoeid van inspanning om je verhaal eenvoudig maar te volgen. Na twee pogingen heb ik het niet eens helemaal kunnen uitlezen. Ik wil het dus niet in Tirade opnemen. Het is werkelijk niet goed.’15

Dan had Van Oorschot nog zijn verlangens op het persoonlijke vlak, waar Romijn Meijer maar moeilijk aan kon voldoen: grote gebaren van onvoorwaardelijke vriendschap. Auteurs uit zijn ‘stal’ moesten zijn vrienden zijn. Hij eiste dat ze zich aan hem overgaven, dat hij zich aan hen kon overgeven – al dan niet aangejaagd door jenever en sigaren. Romijn Meijer was daar niet goed in. Hij beleefde zijn beste uren met Van Oorschot als ze samen op de bank een drukproef zaten door te vlooien, op zoek naar hoerenjongen.16 Na afloop van de enige keer dat Van Oorschot en zijn vrouw Hillie bij de Romijn Meijers kwamen eten constateerde de uitgever met spijt in een briefje dat ze eigenlijk niet nader tot elkaar waren gekomen.17

Geert van Oorschot was een overweldigende persoonlijkheid, een man die in een gesprek alles van iedereen gedaan kon krijgen, waarna de ander een paar dagen later beteuterd constateerde wat hij nu weer allemaal had toegezegd, terug probeerde te krabbelen en de toorn van de uitgever over zich afriep. Criticus Kees Fens schetste dat proces eens in een brief aan Van Oorschot. ‘Welnu, je mag gerust weten, dat gesprek op 2 januari heeft mij verpletterd. Ik kan tegen jou niet op. Je kunt dat naar verkiezing een lofprijzing of een zelfbeschuldiging vinden. Onder de druk van die verplettering heb ik toegezegd blanco te blijven. Ik meen echter wel, als ik me dat alles achteraf realiseer, later het recht te hebben op een beslissing terug te komen, zonder tegen jou van die beslissing verantwoording af te leggen.’18

Die brief ging over Fens’ toetreding tot de redactie van het door Van Oorschot verachte tijdschrift Merlyn, maar het scenario herhaalde zich keer op keer wanneer secundair reagerende persoonlijkheden met de uitgever werden geconfronteerd. Zeker Henk Romijn Meijer, die niet alleen in het dagelijks leven de woede met vertraging voelde opkomen, maar die ook in de loop van zijn literaire carrière vaak putte uit de ergernissen die zijn omgeving hem bezorgde. Zijn bewonderaar Max Pam schreef dat Romijn Meijer ‘flink uit het vaatje van de satirische rancune kan tappen’.19 Bijvoorbeeld in Oprechter trouw, zijn roman over het gezin Morriën (waarin ook een Van Oorschotpersonage opduikt), het ziekenhuisverhaal ‘Duivels oorkussen’ en de novelle De Amerikaantjes, over de Amerikaanse buren in het Franse dorp van de Romijn Meijers.

Naar aanleiding van De Amerikaantjes legde Romijn Meijer aan interviewster Bibeb van Vrij Nederland uit hoe hij bij een verwijdering geen ruzie maakt, maar slikt en dan later toeslaat. ‘Echt ruzie maken ligt niet in mijn aard’, zei Romijn Meijer tegen haar. Waarna hij uiteenzette hoe zich in zijn gedachten steeds meer ergernissen ophoopten waarvan de betekenis pas later tot hem doordrong (categorie nooit teruggebracht broodrooster, een gepikt stuk triplex). ‘Ik word heel koel, laat een soort onverschilligheid overkomen. Daar ben ik goed in. Ik ben nooit voor iets uitpraten.’ Waarna Bibeb hem een vraag stelt over Joke Kool-Smit, over wie hij zijn verkoelde gevoelens ook te boek stelde in ‘Joke’, opgenomen in Een krans rozen en een zakdoek. ‘Maar Joke heeft die verkoeling nooit in de gaten gehad.’20 Of, ben je geneigd te denken, Joke had die verkoeling heel goed in de gaten, maar wilde er verder geen aandacht aan besteden.

Zo ongeveer moet het ook met de gevoelens van Romijn Meijer voor Geert van Oorschot zijn gegaan, culminerend in het portret in ‘De prijs per vel’, waarin alle zwakke plekken van de uitgever – drankgebruik, wispelturigheid, zuinigheid – pijnlijk werden uitvergroot. De gevolgen van de verschijning van het verhaal waren ingrijpend, deels door een opmerkelijk toeval. ‘De prijs per vel’ had lang op de burelen van Maatstaf gelegen, was misschien wel geschreven op een moment dat Romijn Meijer al niet meer geloofde dat Van Oorschot Bang weer ooit daadwerkelijk in zijn fonds zou opnemen. Dat gebeurde wel; boek en verhaal verschenen tegelijkertijd.

Geert van Oorschot kon daar niet om lachen. Romijn Meijer schreef later over de

kwestie in het verhaal ‘Oorzaak van ergernis’, een vervolg op ‘De prijs per vel’. Weer ligt de schrijver Peter in de clinch met uitgevers die zijn werk niet zien zitten, al is Albrecht niet de enige uitgever die erin voorkomt. Volgens Romijn Meijer was zijn fictionele beschrijving van zijn conflict met Van Oorschot conform de werkelijkheid.21 In het verhaal beschrijft hij hoe Peter zich meldt op het kantoor van Albrecht – uit de brieven die de mannen later nog wisselden blijkt dat zich ook in werkelijkheid een gelijksoortige scène heeft voorgedaan. Peter had bloemen, twee kilo bonbons en een liter jenever bij zich om te bedanken voor de mooie uitgave van zijn boek [in werkelijkheid Bang weer].

Albrecht had de telefoon neergelegd. Hij zag op van talloze papieren en werd vurig rood in zijn gezicht. […] In een ijzige stilte richtte Albrecht zijn sigaar op de schitterende bloemen en verhief zijn doorrookte stem.
‘Wil jij hier weggaan,’ zei hij. ‘Weg! Weg uit mijn huis!’
‘Meen je dat?’
‘Ja! Dat meen ik! Weg! En snel!’
Omdat Peter aarzelde richtte de uitgever zich dreigend op vanachter zijn overladen bureau. ‘Snel, zeg ik! Weg! Weg!’22

In ‘Oorzaak van ergernis’ (een verhaal dat elf jaar na de publicatie van ‘De prijs per vel’ verscheen) suggereert Peter dat hij wellicht onbewust een breuk met uitgever Albrecht wilde forceren. ‘Misschien was het vadermoord.’23 Albrecht neemt wraak in het verhaal door het boek van Peter niet te distribueren en niet meer te antwoorden op brieven. ‘Albrecht had zich verschanst achter dodelijk prikkeldraad.’24 Het verhaal eindigt met een brief die Peter aan Albrecht schrijft, maar nooit post: ‘Ik erken je grootheid […] Ik weet je beter dan wie dan ook op waarde te schatten. Al meer dan dertig jaar sta je in dit land op een eenzame hoogte.’25

In de Amsterdamse zeik zetten

Daar eindigt het verhaal, maar de geschiedenis gaat verder. Met een excuusbrief die Romijn Meijer aan Van Oorschot stuurde, waaruit het dolkstootcitaat aan het begin van dit stuk afkomstig is. Van Oorschot reageerde er niet op. Pas twee maanden later kwam hij op de zaak terug in een brief die eigenlijk over iets anders gaat. ‘Ik heb je uitvoerige brief van nu alweer veel weken geleden nog niet beantwoord. Wat zou ik moeten antwoorden? Je kunt beter in het vervolg andere voorbeelden nemen om belachelijk te maken en in de Amsterdamse zeik te zetten. Ik begrijp die rancune niet.’26

Het andere waar bovengenoemde brief over ging was een nieuwe ergernis van Van Oorschot, die samenhing met een ontwikkeling waar schrijver noch uitgever rekening mee had gehouden. Bang weer was geen flop geworden. Het boek werd eigenlijk heel behoorlijk verkocht. Van de eerste druk gingen in 1974 meteen al 1200

exemplaren over de toonbank, bijna genoeg om de kosten te dekken en voldoende om Romijn Meijer 1651 gulden aan honorarium uit te keren.

Dat bescheiden succes maakte dat de belangstelling voor eerdere boeken toenam; Meulenhoff kondigde aan een herdruk van de in 1956 bij hen verschenen verhalenbundel Consternatie uit te brengen,27 dit tot frustratie van Van Oorschot. Die schreef dat hij juist een bundel oudere verhalen van Romijn Meijer wilde uitbrengen, iets waar de schrijver overigens niets van geloofde.28 Van Oorschot, woedend:

H.R.M. is bij de boekhandel bekend als een slecht of zeer matig verkocht auteur. Bang weer had daar langzamerhand een beetje verandering in gebracht. Op dat succesje voortbouwend had ik natuurlijk dat boek [de herdruk van Consternatie] of een ander boek moeten uitgeven. Deze wisseling van uitgever heeft één dui-

delijk gevolg: de boekhandel denkt: o, Van Oorschot wil zeker dit boek niet uitgeven; het zal dus wel niet zo goed zijn. Enfin, ik leg je dat allemaal maar even uit tot beter begrip.29

Hij sluit de brief af met ‘Overigens vind ik je best aardig, soms half aardig, soms jennerig en vervelend.’ Romijn Meijer antwoordt op 9 april over de Meulenhoffherdruk: ‘Het verzoek kwam nadat jij me uit je zaak had gebekt en mijn brief had genegeerd. Hoe ik jou op dat moment een herdruk […] had moeten voorleggen is me een raadsel. […] Je bent nu in elk geval weer zo’n moeilijk verkoopbare kwijt. Ik vind je overigens ook best aardig, ook soms half aardig, soms opgeblazen en vervelend.30

Een auto vol sigarenrook

Tot zover de schermutselingen. Henk Romijn Meijer en Geert van Oorschot waren niet voor elkaar gemaakt. Niet als vrienden en niet als schrijver en uitgever, al zou je aan dat laatste eigenlijk ‘net niet’ moeten toevoegen. Want de korte verhalen van Romijn Meijer pasten in het fonds van Van Oorschot, tussen Voskuil, Alberts en Koolhaas, al werd Van Oorschot nooit lyrisch, zoals hij dat bij die andere auteurs wel werd: waarschijnlijk miste hij de blik in de afgrond van menselijke ellende, die

die schrijvers nadrukkelijker bieden dan Romijn Meijer, die schrijft met een zekere voorzichtigheid.

De kloof bleek overigens niet onoverbrugbaar. In de tweede helft van de jaren zeventig verscheen er een verhaal van Romijn Meijer in Tirade (‘Overigens ben ik blij met het voorzichtige herstel van onze relatie’).31

Romijn Meijers al even genoemde roman Oprechter trouw verscheen in 2001, veertien jaar na de dood van Geert van Oorschot, maar ook hier speelt een extravagante sigaren rokende uitgever een rol, nu onder de naam René Boskoop en in het bezit van een even grote Mercedes als Geert van Oorschot. ‘Sigaar in de wind, zijn haar verwaaid, aanvoerder van een bataljon dat achter zijn rug een andere richting had gekozen.’32 Die beschrijving lijkt een wat mildere blik op Van Oorschot te verraden, al heeft Romijn Meijer eerder in de roman deze René Boskoop in de beschrijving van een tripje naar Frankfurt neergezet als een zelfingenomen en onbeschofte man met een oogje op zijn secretaresse. Scheldend en vloekend op alles en iedereen (vooral Duitsers) blaast hij zijn auto zo vol sigarenrook dat de anderen amper kunnen ademhalen.

In de lente van 1985 hadden Romijn Meijer en Geert van Oorschot zich verzoend. Van Oorschot schreef: ‘Is dat al weer elf jaar geleden, dat ik je bij het bin-

nenkomen woedend heb bejegend? “Bij nader inzien” heb ik mij in mijn leven te veel en onnodig kwaad gemaakt […] Ik zal met belangstelling je satire lezen. Misschien dat ik er nu om lachen, of in ieder geval glimlachen zal.’33 De ‘satire’ was ‘Oorzaak van ergernis’, dat datzelfde voorjaar in Maatstaf werd gepubliceerd.

De mildheid die Van Oorschot in deze brief tentoonspreidde stond niet los van zijn leeftijd. Hij zou in de zomer van 1985 zijn 76ste verjaardag vieren, de uitgeverij gaf hij steeds meer in handen van Gemma Nefkens en zijn zoon Wouter; hij kwam eindelijk enigszins tot rust. Er is echter nog een element, dat al verraden wordt in een formulering uit de brief van 15 april, namelijk dat Van Oorschot ‘Bij nader inzien’ vond dat hij zich te vaak kwaad had gemaakt. Juist in 1985 was de belangstelling voor Bij nader inzien weer gegroeid, het boek was herdrukt en in tegenstelling tot in 1963 werd het nu wel verkocht.

Geert van Oorschot was voldoende van zichzelf onder de indruk om dat te zien als een persoonlijke verdienste, een bewijs dat hij het als uitgever bij het rechte eind had gehad. Daarbij ging hij enigszins voorbij aan het feit dat hij Bij nader inzien in 1969 zelf had verramsjt en daarna in conflict met Voskuil was gekomen over het vervolg, Binnen de huid.’ Alles wat met Bij nader inzien samenhing stond voor Van Oorschot niet meer in het teken van een commerciële flop, maar van een wederopstanding.

Zo ook zijn visie op Henk Romijn Meijer, de man die hem het manuscript van Voskuil ooit in handen had gegeven en die voor Van Oorschot altijd met Voskuil verbonden is gebleven. In een brief uit mei 1963 kondigde Van Oorschot bij Romijn Meijer de verschijning van Bij nader inzien aan, op 10 juni. Drie zinnen verder schrijft hij: ‘In principe ben ik bereid een bundel goede of nog liever voortreffelijke verhalen van je uit te geven.’34 Van Oorschots bereidheid om Romijn Meijer uit te geven werd concreet in de maanden van zijn grootste enthousiasme voor Voskuil. En zijn terughoudendheid bij Bang weer ontstond nadat hij met Voskuil had gebroken en diens werk een commerciële flop was gebleken. Toen Voskuil in de jaren tachtig alsnog een succesvol schrijver werd, gingen ook Van Oorschots warme gevoelens voor Romijn Meijer weer overheersen.

In een van zijn laatste brieven aan Romijn Meijer schreef Van Oorschot over Binnen de huid, het vervolg op Bij nader inzien dat hij in 1968 niet goed vond, maar waar hij nu wel weer brood in zag. ‘Gemma en Wouter waren, zoals je weet, bij hem op bezoek om de present ex. [van de herdruk van Bij nader inzien] te brengen. Binnen de huid is toen ook even ter sprake gekomen, maar het is hun stellige indruk, dat hij dit “vervolg” niet publiceren wil. Vraag jij hem er eens voorzichtig naar.’35

 

Zo beëindigden Geert van Oorschot en Henk Romijn Meijer hun relatie zoals die ooit was begonnen: met Romijn Meijer als verbindingsofficier tussen Van Oorschot en een schrijver op wiens werk hij zijn zinnen werkelijk had gezet: J.J. Voskuil. Overigens zou het verzoek uit 1985 zonder gevolgen blijven. Binnen de huid verscheen uiteindelijk in april 2009, 21 jaar na de dood van Geert van Oorschot, een jaar na het overlijden van de oude vrienden J.J. Voskuil en Henk Romijn Meijer.

B.V. UITGEVERIJ DE ARBEIDERSPERS

 

De heer Henk Romijn Meijer

Transvaalkade 9 huis

AMSTERDAM

 

Beste Henk,

 

Het MATSTAF-aprilnummer is – een beetje vertraagd – vrijdag 29 april binnengekomen.

 

Nadat ik het interview met je had gelezen dat in het volgende nummer komt, heb ik vorig weekend BANG WEER uit de kast gepakt, dat ik al wel bezat maar nog niet gelezen had. Ik heb het boek dat weekend gelezen en was er van onder de indruk (dat gebeurt me niet iedere dag), vooral het verhaal ‘East Coker’ bereikt een peil dat je in verhaal-literatuur in Nederland zelden aantreft. Het maakt bovendien de afstandelijkheid, die jou altijd wordt toegedicht, tot een voor mij dubieuze kwestie. Be betrokkenheid bij die merkwaardige Engelse mensen in dat Engelse huis, met die Engelse winter eromheen, en die bijna pervers onuitgehaalde kache hebben me – het hoge woord moet er dan maar uit – ontroerd. Ik realiseerde me bovendien – en zei dat vanmorgen aan Martin Ros – dat ik mezelf kwalijk moest nemen dat ik in vroegere contacten met jouw werk (het soort contacten dat impliceerde dat ik je uitgever had kunnen worden) mijn commerciële pessimisme heb laten prevaleren boven de waardering voor dat werk. Bat moet dan maar eens gezegd.

 

Stuur weer eens gauw iets voor MAATSTAF.

 

Recht hartelijke groet,

 

Theo Sontrop

 

Singel 262, postbus 3879, Amsterdam C, telex 11556. Ingeschreven in het Handelsregister te Amsterdam onder ap: 132213.

Opgenomen in b.v. Uitgeverijen Singel 262. Bankrekening 24 14 01 453 ten name van b.v. Uitgeverijen Singel 262 bij Pierson, Heldring & Pierson, Amsterdam. […]trekening 314920 ten name van b.v. Uitgeverijen Singel 262.

Henk Meijer
Groeten uit New Haven
Brief aan Koos Zwart1

[24 november 1962]

175 Winchester Ave., New Haven, Conn., U.S.A.

24 november 1962

 

Beste Koos,

 

Het wordt hoog tijd dat ik eens iets van mij laat horen. We zijn hier nu twee maanden en wonen in een eigen flatje dat ons warm houdt en groot genoeg is voor ons tweeën en de hond van de buren. Om verschillende redenen hadden we de tweede term naar een andere universiteit willen gaan, maar we hebben nu besloten om hier te blijven. We kennen hier nu een paar mensen, we zitten dicht bij New York en de gedachte aan een nieuwe verhuizing schrikt ons af.

Ik moet bekennen dat ik schrok toen we, na drie dagen New York, New Haven binnen reden. Het idee dat we een jaar of hoe lang dan ook in deze lelijke dooie stad zouden moeten wonen gaf ons geen enkele aanleiding tot vrolijkheid. We werden bij een ‘host family’ ingekwartierd en hun volstrekte gebrek aan nieuwsgierigheid deed ons denken dat we terug in Australië waren. De ‘suburban scene’ droeg daar nog toe bij. Maar we zagen de verschillen natuurlijk al gauw: de auto’s waarvan er bij elk huis twee met hun achterlijven uit de garage puilen zijn hier toch nog wat langer dan in Australië, en bovendien proberen de mensen je hier mee naar de kerk te krijgen, want dit is een fijnverdeeld godvrezend volkje.

Zodra je uit de stad bent wordt het mooi, maar het is niet eenvoudig om de stad uit te komen: de bussen leiden een eigen leven waar moeilijk in te komen is, en wanneer je een short line bus ergens naar toe neemt kun je rekenen op (a) verkeerde, tot groot tijdverlies leidende informaties van bevoegde zijde en (b) een onbeschofte chauffeur die je als psychopaat behandelt, omdat zijn ervaring hem heeft geleerd dat alleen psychopaten per bus reizen. Verder weet deze man wel waar hij heen gaat, maar niet welke straten hij op zijn weg passeert en waar hij eventueel kan stoppen; hij is evenwel bereid om je uit te schelden wanneer je te lang en te veel vraagt.

Er studeert in Yale nog iemand op een acls beurs, een franse dame die ergens verweg woont en een belangstelling heeft voor Jonathan Edwards die ik haar niet benijd.

Ik loop een paar colleges en zit de rest van de dag in de bibliotheek, die ongelooflijk goed is. De colleges van Cleanth Brooks over Faulkner zijn teleurstellend. Hij kent het werk van achter naar voren, maar blijft erg aan de oppervlakte en slooft zich waarschijnlijk niet echt meer uit in de collegezaal. Hij heeft pas een boek over Faulkner geschreven en als antwoord op vragen van studenten leest hij daar hele lappen uit voor in een tempo dat aantekeningen maken onmogelijk maakt. Ik verdacht hem er eerst van dat deze haast opzet was – het boek is tenslotte nog niet gepubliceerd – maar ik geloof nu dat hij gewoon niet weet dat het ook langzamer kan. Ik heb het voorlezen van meer dan een alinea of zo altijd een belediging voor de studenten gevonden, en dat vind ik nu nog.

Daar staat tegenover dat sommige mensen die ik niet kende uitstekend zijn. Ik loop college over 19^de -eeuwse amerikaanse literatuur bij Charles Feidelson. Hij heeft een werkelijk voortreffelijk boek geschreven: Symbolism and American Literature, een soort boek waarvoor ik eigenlijk meer respect heb dan voor het werk van Brooks. (Brooks benadert alles op dezelfde, wat onpersoonlijke manier; geen gebied is veilig voor zijn methode, zou je, wat onvriendelijk, kunnen zeggen, maar daar staat tegenover dat hij contact gehouden heeft met moderne literatuur, en dat is iets waarvan niemand de engelse critici een verwijt kan maken.) Dan is er een associate professor Harry Berger jr. (vrijwel iedereen is hier jr.) die zich gespecialiseerd heeft in Spencer. Dat heeft met mij niet veel te maken, maar hij is zo levendig dat ik voor mijn plezier ga luisteren. Heb je van hem gehoord? Hij heeft een boek over Spencer geschreven: The Allegorical Temper. Deze Berger speelt verder klarinet in de jazzband waar ik in ben gaan spelen.

Voor moderne poëzie loop ik Pearson. Dat is een erg aardige man, maar zijn colleges zijn niet meer dan middelmatig. We zijn begonnen met Pound en hebben wat in de Cantos gelezen. Weet je dat er een Index op de Cantos bestaat? Tot mijn genoegen zag ik dat mijn geboorteplaats Zwolle in een van de latere Cantos staat vermeld – hoe kan het ook anders – temidden van een aantal nederlandse steden en provincies die bijna allemaal fout gespeld zijn. Verder gaan we Crane, Cummings, Stevens, Ransom en nog zo’n paar mensen doen. Er is in Yale niemand die zo goed over poëzie kan praten als Howard Nemerov, die we volgende week in New York zullen ontmoeten.

Robert Penn Warren geeft les in ‘creative writing’ en ik ben nog steeds van plan om hem te vragen of ik een paar keer kan komen luisteren. Men zegt dat hij niet van toehoorders houdt en dat kan ik me levendig voorstellen, maar ik wil toch wel eens weten wat voor huiswerk dit soort studenten op krijgt.

Studenten praten hier inderdaad veel vrijer dan bij ons, en bovendien vind ik het opvallend hoe netjes de meesten hun vragen onder woorden brengen. Hetzelf-

de viel ons op in een school die wij hebben bezocht, een Junior High School in Branford: het was een soort ouderdag waarbij ook een aantal buitenlandse Yalestudenten uitgenodigd was.

De boekwinkel in New Haven, de Yale Coop, heeft de naam een van de beste in Amerika te zijn, en ik kan me best voorstellen dat hij deze faam verdient. Ze hebben daar vrijwel alles wat er op het ogenblik te krijgen is. Doordat de meeste boeken die ik hebben wil in paperback zijn uitgekomen is mijn toelage van $ 300, – voldoende voor een kleine bibliotheek. De nieuwste paperback is een uitgave van Pound’s brieven, die zeer de moeite waard zijn.

Er zijn hier voortreffelijke lezingen te beluisteren. Isaiah Berlin heeft er pas drie gehouden over The Birth of Individualism in Western Thought. Ze waren indrukwekkend: glashelder, hij hield ze in een enorm tempo en maakte alleen een enkele keer van zijn aantekeningen gebruik om een citaat voor te lezen. Het is een fabuleus intelligente man, wat de dag volgend op die van de laatste lezing misschien nog meer bleek, toen hij vragen beantwoordde en kritiek op zijn theorieën vroeg. (Hij praatte bij die gelegenheid Wellek, die hier ook prof. is, in een paar minuten zonder moeite vast.)

Ik hoop dat de zaken in Amsterdam zich gunstig ontwikkelen en zou graag bij gelegenheid eens wat horen. We hebben in New York veel oude jazz gehoord. Ik zal Andries2 er wel eens over schrijven.

Hartelijke groet, ook van Elizabeth, ook aan je vrouw en de stamgasten van het seminarie,

Henk

Gerben Wynia
Een kortstondig dichterschap
Gerrit Achterberg en Resten van jou

Resten van jou en andere gedichten, de enige poëziebundel die Henk Romijn Meijer publiceerde, verscheen in 1985. Zijn broer Rein schreef een korte inleiding, die als volgt begint: ‘Jaren geleden, toen we allemaal veel jonger waren en ik aan de overkant van de wereld woonde, stuurde Henk me een stapeltje gedichten met de vraag een keuze te maken. Dat heb ik gedaan, maar de publikatie heeft lang op zich laten wachten.’

Rein Meijer was op dat moment assistent van Jacob Smit, hoogleraar Nederlands aan de Universiteit van Melbourne. Later, vanaf 1971, was hij verbonden aan het Bedford College in Londen. Onder het pseudoniem P.M. Reinders publiceerde hij verhalen in Hollands Maandblad en recensies in NRC Handelsblad. Bekend is zijn in opdracht van het ministerie van crm geschreven Literature of the Low Countries (1971).

Hij las de gedichten van zijn jongere broer aandachtig en schreef hem vanuit Australië een uitvoerige brief (d.d. 2 mei 1955): ‘Beste Henny, Ik heb je gedichten verschillende keren grondig doorgelezen, en nogal eens wat van het stapeltje van ja naar het stapeltje van nee overgeheveld. Maar nu laat ik het dan maar zo. Het is verdomd lastig om met enig zelfvertrouwen te zeggen dat het ene wel goed is en het andere niet. […] Ik heb drie afdelingen gemaakt, twee kleine en een grotere. i zou je Resten van jou kunnen noemen, wat ik een erg leuke titel vind. ii de bomen, bloemen en dieren (heb je daar nog meer van?), en iii de rest.’

Niet alleen bemoeit hij zich met de compositie van de bundel, ook becommentarieert hij een groot aantal gedichten en stelt meer dan eens wijzigingen voor – wijzigingen die zijn broer, zo blijkt uit een bewaard gebleven typoscript, vrijwel allemaal overneemt. Dit typoscript had overigens oorspronkelijk als titel Een twee drie, in handschrift gewijzigd in Resten van jou en andere gedichten, en telt 31 gedichten. Twee daarvan nam Romijn Meijer niet in zijn bundel op: ‘“Ik hier, jij daar…”’ en ‘De mier’. Over dit laatste gedicht schrijft zijn broer: ‘De eerste regel doet meteen aan Achterberg denken; werp hem eruit.’ En die raad volgde hij dus op. Het is het gedicht ‘De mier’:

Ofschoon hij zijn lier niet definitief aan de wilgen hing, legde Romijn Meijer zich eind jaren vijftig steeds meer toe op het schrijven van proza; een andere verklaring voor het feit dat het bijna dertig jaar duurde voordat de dichtbundel dan eindelijk verscheen, valt af te leiden uit de ‘Verantwoording’: ‘In begin 1957 werden ze door Michel van der Plas geaccepteerd voor de Helikonreeks van uitgeverij Stols. De reeks hield op te bestaan voordat de bundel kon verschijnen.’

Bij het typoscript trof ik de volgende brief van Van der Plas aan: ‘Zeer tot mijn spijt zend ik u uw bundel gedichten terug. Ik was er glad vóór, maar de uitgeverij Stols is in handen gekomen van een ander, die om mij onbekende redenen de banden met mij verbroken heeft en de Helikonreeks niet meer voortzet. Ik raad u aan uw verzen ter beoordeling voor te leggen aan Ad den Besten. Wellicht ziet hij een plaats vrij in zijn reeks. Ik wens u heel veel succes in Australië, zowel met uw persoon als met uw werk. Ik betreur nogmaals dat een en ander zo onbevredigend verlopen is. met de beste wensen en beleefde groeten blijf ik uw Michel van der Plas.’ (brief van 13 februari 1957)

Het had een veelbelovende start kunnen zijn van zijn schrijverscarrière: debuteren in de prestigieuze Helikonreeks van een gerenommeerd uitgevershuis.

Een onopvallende, allereerste stap had Romijn Meijer al in 1950 gemaakt. Dat jaar debuteert hij in Overijssel. Jaarboek voor cultuur en historie met de gedichten ‘Rondeel’ en ‘Vroeger of later…’. Het redactioneel commentaar luidt als volgt: ‘Deze twee verzen werden o.m. ingezonden door H. Meyer, leerling 6^e klas Chr. Lyceum Zwolle, op de jeugdprijsvraag 1949 van “Overijssel, Jaarboek voor Cultuur en Historie”. De redactie heeft gemeend deze twee verzen, ondanks velerlei onvolkomenheden, ter aanmoediging te mogen plaatsen, omdat er elementen in schuilen, die tot een toekomstig dichterschap kunnen uitgroeien.’ Een bemoedigend woord is altijd op zijn plaats bij zo’n jong, aanstormend talent zal de redactie gedacht hebben.

Beide gedichten neemt hij niet op in Resten van jou – mijns inziens terecht want de ‘elementen’ die de jaarboekredactie zo hoopvol signaleert, heb ik tot mijn spijt niet kunnen ontdekken.

Zeven jaar later publiceert het Overijssels jaarboek opnieuw gedichten van

hem: ‘Vanmorgen’, ‘De bloem’ en ‘Bij een doodsbed’, en in Kiek in de pot. Hedendaagse Overijsselse poëzie (red. G.J. Lugard e.a., Zwolle, z.j.) staan de gedichten ‘Vier zwanen’ en ‘Satie’ – alle vijf neemt hij op in Resten van jou.

Dat Romijn Meijer in die jaren zijn dichtwerk serieus neemt en ook buiten de provinciegrenzen wil publiceren, blijkt uit wat zijn vrouw in oktober 1953 aan haar ouders schrijft: ‘Henk had gedichten naar Maatstaf gestuurd en een aardige brief van Bert Bakker gekregen die ze niet wilde plaatsen maar wel vroeg om meer. Hij zei dat ze waren beïnvloed door Achterberg.’

Achterberg – Rein Meijer wees al op diens invloed in het gedicht ‘De mier’ en Bert Bakker herkent Achterbergs invloed dus eveneens. Het is hier niet de plaats om deze beïnvloeding te analyseren, maar dat die verre van denkbeeldig is zou af te leiden kunnen zijn uit het feit dat Romijn Meijer en Achterberg elkaar persoonlijk kenden. Waarschijnlijk bracht Rein Meijer ze met elkaar in contact; hij kende Achterberg en promoveerde in 1958 op Bijdrage tot de studie van de poëzie van Gerrit Achterberg. Bovendien kende Romijn Meijer het werk van Achterberg goed: hij bezat negen bundels, waaronder twee verzamelbundels en een aantal eerste drukken.

In de nalatenschap van Romijn Meijer vond ik drie briefjes van Achterberg. De eerste is van 15 maart 1954. Achterberg bevestigt de afspraak voor een bezoek en legt Romijn Meijer uit hoe hij het beste kan reizen: ‘Zeer geachte Heer Meijer, dank voor Uw briefje. Gaarne zullen mijn vrouw en ik U Vrijdagmiddag ontvangen.

De Arnhemse bus vertrekt elk half uur van het A’foortse station. Uitstappen halte bavoort (na ongeveer 10 minuten). Vraagt U daar even naar het Molenhoekje. Zoudt U misschien aan de Heer Holmes willen vragen of hij beide tijdschriften, die hij meenam, weer kan missen? Misschien kunt U ze meebrengen? Bij voorbaat dank. Inmiddels tot Vrijdag. Met de meeste hoogachting, G. Achterberg.’

Dit bezoek heeft er in ieder geval in geresulteerd dat Romijn Meijer hem op een gegeven moment gedichten toestuurt. Achterberg dankt hem daarvoor hartelijk,

spreekt zich waarderend uit en moedigt hem aan ze op te sturen naar Maatstaf: ‘Geachte Heer Meijer, voor Uw brief van vanmorgen en de inzage Uwer gedichten dank ik U zeer. Ook doe ik U nog mijn gelukwensen toekomen i.v.m. de Reina Prinsen-Geerligsprijs die U onlangs te beurt viel. Van Uw verzen vind ik vier zwanen, de dood van het dier, la fille aux cheveux de lin en in deze koude de beste, maar ook in de andere komen mooie passages voor. Voelt U er misschien voor ze naar Maatstaf of een ander tijdschrift op te zenden? Uw broer schreef me juist deze week. Ik zond hem een aantal critieken enz. die ik dubbel had en waarvan ik hoop dat ze hem te pas komen.’ (25 februari 1955.)

Lovende woorden van een beroemd dichter: het kan haast niet anders of de jonge schrijver heeft bij het lezen ervan geglunderd. Van de vier gedichten die Achterberg in het bijzonder waardeert, vond ik de laatste drie opmerkelijk genoeg niet terug in Romijn Meijers literaire nalatenschap maar ‘Vier zwanen’ nam hij op in Resten van jou.

Een jaar later stuurt hij Achterberg een opdrachtexemplaar van zijn met de Reina Prinsen-Geerligsprijs bekroonde verhalenbundel Consternatie. Achterberg schrijft hem een bedankbriefje: ‘Zeer geachte Heer Meijer, mede namens mijn vrouw hartelijk dank voor Uw briefje en de toezending van Uw bundel verhalen. Ik heb ze met veel genoegen ge(her)lezen. Het is ook een mooie uitgave geworden. Voor de opdracht dank ik U in het bijzonder. Wanneer U lust heeft weer eens bij ons aan te komen, dan vernemen wij het gaarne.’ (3 maart 1956)

Als Henk Meijer en Elizabeth Mollison op woensdag 30 mei 1956 trouwen, sturen Gerrit en Cathrien Achterberg nog dezelfde dag een ansicht naar Waterlooplein 100¹¹¹ te Amsterdam om het kersverse echtpaar, in het handschrift van mevrouw Achterberg, ‘onze hartelijke gelukwensen’ over te brengen.

Achterberg ontmoette Romijn Meijer een keer in Amsterdam, zo weet Molly

Meijer zich te herinneren. Ze bezochten onder meer het Leidseplein, waar Achterberg onder de indruk was van een bewegende neonlichtreclame boven de Heinekenhoek: twee bierglazen die tegen elkaar klinken. Wie wil, kan hierin een symbool zien voor hun even hartelijke als vluchtige kennismaking. Hoe het ook zij, deze lichtreclame heeft voor zover ik weet geen sporen nagelaten in het werk van Achterberg en Romijn Meijer groeide niet uit tot de veelbelovende dichter die sommigen in hem meenden te mogen ontdekken.

Laagwater
Gerben Wynia
Censuur bij de Reina Prinsen Geerligsprijs

Op 15 november 1954 schrijft mevrouw Prinsen Geerligs-Zon een brief aan Henk Meijer:

Geachte Heer Meijer,
Het doet me genoegen U te kunnen mededelen, dat de Jury van de Stichting ‘Reina Prinsen Geerligsfonds’ het door U ingezonden werk heeft bekroond. Reina’s prijs zal op haar sterfdag, d.i. Woensdag 24 November a.s. uitgereikt worden in de Aula van de gemeentelijke Universiteit, Oudemanhuispoort – ’s namiddags 2 uur.
Het is de gewoonte dat bij de prijsuitreiking de bekroonde en de eervol vermelde jongelui fragmenten uit het ingezonden werk voorlezen. We hopen hierbij ook Uw medewerking te mogen hebben.
[…]
Na afloop van de prijsuitreiking hoop ik U bij mij thuis te zien. U kunt dan kennis maken met de Jury, vorige prijswinnaars, uitgevers enz., die ook uitgenodigd zijn.
De prijsuitreiking geschiedt in het openbaar. Uw familie, vrienden en kennissen kunnen dus zonder voorafgaande officiële uitnodiging naar de prijsuitreiking gaan. Een officiële kleding is niet nodig, we houden alles héél gewoon.

Tot slot vraagt ze hem naar de titel van de bekroonde verhalenbundel en ook wil ze graag weten of hij al een uitgever heeft. ‘Zo niet, bij wie had U ’t bundeltje graag gedrukt?’

Blijkbaar heeft Meijer per kerende post geantwoord want op 16 november bericht mevrouw Geerligs-Zon hem het volgende: ‘Natuurlijk komt Uw meisje mee in de Aula èn bij ons thuis. Toilet behoeft ze niet te maken. […] V. Oorschot komt altijd zelf op de prijsuitreiking. Ik zou U aanraden de uitgeverij Daamen een klein briefje te schrijven aangezien ze daar U ’t eerste hebben aangemoedigd. U neemt toch zeker het manuscript mee? Een 10 à 15 min. voorlezen is voldoende.’

Twee dagen voor de prijsuitreiking schrijft mevrouw Geerligs-Zon de prijswinnaar een paniekerig briefje: ‘Zo juist belt ons bestuurslid Dr. Meertens me op met de mededeling dat hij ernstig bezwaar maakt de schets van de “verlopen” zangeres met de

door U gegeven naam te publiceren. Ook door de sprekende hond blijkt de schets te slaan op een nog in leven zijnde persoon. Bij publicatie moet U die naam veranderen en de hond weglaten. Ook Mevr. v. Lelyveldt-Haasse verzoekt U bij de prijsuitreiking niet deze schets voor te lezen.’

Hella S. Haasse vormde dat jaar samen met Anna Blaman, Antoon Coolen en Adriaan Morriën de jury. Het mag dus opmerkelijk genoemd worden dat zij als jurylid een boek bekroont en de prijswinnaar vervolgens bij monde van bestuurslid mw. Geerligs-Zon laat weten geen prijs te stellen op het voorlezen van een van de zeven verhalen.

Al met al een pikant gegeven: bestuur en jury oefenen gezamenlijk druk uit op de jonge laureaat: niet voorlezen in de aula en bij publicatie zelfcensuur toepassen.

Het betreft hier het verhaal ‘Na het concert’ dat gaat over de nadagen van de ooit beroemde zangeres Andra Stephanowski. In haar kamer herinnert alles aan haar roemrijke jaren, waaronder een brief van dirigent Willem Mengelberg en vele foto’s. Allemaal vergane glorie en peilloze eenzaamheid, het schrijnendst verbeeld in deze passage: ‘Tegen de vleugel stond een accordeon, daarnaast een grote, opgezette hond met wijd open, glasachtige ogen. Om zijn hals hing een stuk karton waarop sierlijk in rode letters was getekend: Riki, de Enige Sprekende Hond.’

De dag na de prijsuitreiking schrijft zijn vader hem een bezorgde brief. Ook hij vraagt zich af waarom sommige verhaalfiguren zo herkenbaar naar het leven getekend zijn. ‘Het heeft mijn plezier gister wel wat vergald. Je figuren zijn veel te doorzich-

tig. En als je hem zo publiceert en niet wat meer camoufleert, voorspel ik je een hoop narigheid en moeilijkheden voor jezelf en ons. Waarom moeten die namen toch zo doorzichtig zijn: Broekmans, Kapitein en die zangeres (maar daar heeft Meertens je al voor gewaarschuwd – en terecht! Hier kan een schandaaltje uit voortkomen wat je veel narigheid kan bezorgen).’

Romijn Meijer heeft het bestuur vast niet geschoffeerd door ‘Na het concert’ voor te lezen, maar toen Consternatie in 1956 werd uitgegeven door Meulenhoff gaf hij geen gehoor aan de oekaze van Meertens. Haar echte naam was Jeanne Bacilek (1901-1984), zangeres en zangpedagoge. Omdat ze ook tijdens de oorlog bleef optreden, was haar reputatie enigszins beschadigd. Na de oorlog werd een concert georganiseerd om haar een comeback te laten maken: in een arena speelde een orkest een stuk voor dansende poedels. Een van de orkestleden was Henk Meijer, die haar op deze wijze leerde kennen. De producent ging er trouwens met de opbrengst vandoor.

In vrijwel al zijn verhalen en romans blijft Romijn Meijer (net als zoveel andere schrijvers) dicht bij de personen, plaatsen en gebeurtenissen die hem inspireerden. Van Andra Stephanowski tot Barend en Hetty uit zijn laatste roman Oprechter trouw: wie dat wil, kan steeds weer de woorden van vader Meijer citeten: ‘Je figuren zijn veel te doorzichtig.’

Maat romans (en verhalen natuurlijk ook) zijn altijd – in meer of mindere mate – sleutelromans en wie enkel en alleen leest om de sleutel te vinden die past op het slot ervan, wie altijd leest met een ‘wie-is-wie?’-bril op zijn neus, die doet de literatuur ernstig te kort, voorziet steevast ‘een hoop narigheid en moeilijkheden’ en vreest bij voorbaat het schandaal.

Henk Romijn Meijer
Dagboek 1954-1955

Op 23 mei 1961 schrijft Henk Romijn Meijer in zijn dagboek: ‘Dagboekschrijven doe ik met tegenzin.’ Behalve met tegenzin deed hij het ook zeer onregelmatig. Het oudste dagboekcahier dat ik in zijn literaire nalatenschap aantrof, dateert van 1954. Hij begint op 22 september, schrijft er zo nu en dan in en na negentien bladzijden stopt hij al na drie weken. Ruim een jaar later vervolgt hij het in een nieuw schrift, dat de periode 4 januari – 3 april 1955 bestrijkt. Op 17 april van dat jaar pakt hij een nieuw schrift (het vorige is vol) en gaat verder met zijn notities. Na 23 bladzijden eindigt dit schrift op 22 juli 1955. Ruim vijf jaar later, op 1 oktober 1960, begint hij weer met het bijhouden van een dagboek; de laatste notitie in dat schrift dateert van 19 september 1961. In de vier schriften uit deze Amsterdamse periode schrijft hij veel over zijn studie, zijn lectuur, over vrienden als Louis Samson, Han en Lousje Voskuil, Gerard Reve, Hanny Michaelis en Jaap Oversteegen.

Dan duurt het tot 9 juni 1995 voordat Romijn Meijer opnieuw een dagboek bijhoudt. Het volgeschreven schrift loopt tot juni 1997 en telt 96 bladzijden, maar die zijn grotendeels gevuld met kladversies van de verhalen ‘Russische gitarist’, ‘Henriëttes versie’ en ‘O, wijs ons de weg’.

Hier volgt een ruime keuze uit het dagboek 1954-1955, aan het eind van dit nummer volgen nog fragmenten uit de laatste jaren.

Gerben Wynia

 

22 september 1954

Een droom: ik ben ter dood veroordeeld. Er is een menigte verzameld in een kelder met een laag, vochtig plafond. Met mij zullen vier anderen ter dood worden gebracht, evenals ik leerlingen van de middelbare school. Mijn vonnis wordt voorgelezen door iemand die ik niet kan zien. Alleen zijn stem hoor ik, eentonig. Hij weerkaatst tegen de muren, zodat ik de woorden niet kan verstaan. Een negerin houdt een vurig pleidooi voor mij, maar niemand reageert. Zij gaat weg, naar de muur starend. Er klinkt een schot, het lijkt dichtbij, maar ik ben niet getroffen. De menigte dringt op.

Deze droom had ik na lezing van For the Term of his Natural Life van Marcus Clarke.1

Voor een andere nachtmerrie, die mij te binnen schiet kon ik geen directe aanleiding vinden. Ik loop op een plein vóór een stampvolle tribune. Om mij heen krioelen honderden mensen. Op de tribune probeert een meisje mijn aandacht te trekken met gebaren. Zij is een negerin. Nu kijken alle mensen naar mij, ze volgen

al mijn bewegingen met iets van ontzetting. Een agent houdt mij aan, zegt niets, brengt zijn hoofd dicht bij het mijne en snuffelt aan mijn gezicht. Hij kijkt mij doordringend aan en loopt aarzelend door, niet overtuigd blijkbaar. Meer agenten besnuffelen me, ik raak in paniek. Tenslotte word ik gegrepen. Het negermeisje probeert mij te bereiken maar kan zich niet door de menigte heen dringen.

 

Een brief van Louis Samson2: het schrift is slordig en haastig en ontzettend onregelmatig. Ik geloof dat hierin een soort verlegenheid schuilt: hij wil schrijven, maar durft eigenlijk niet goed, daarom: zo snel mogelijk. Hij zegt dat hij daar in Bordeaux Holland bijna vergeten is. Maar deze brieven zijn toch de schriftelijke verklaring van een zeker heimwee, al zal hij dat nooit toegeven. Waarom schrijft hij anders?

 

Eenzelfde verlegenheid voel ik bij het schrijven van dit dagboek, dat ik bij wil houden, omdat mijn geheugen zo slecht is. Maar misschien is het beter om alles te vergeten.

 

14 october 1954

Dag vol melancholie, oorzaak onbekend. Het is niet zozeer melancholie als een zo volkomen leegte dat alles belachelijk wordt.

Op straat was ik een schichtig paard, een mus die zich aan alle kanten bedreigd voelt en toch de broodkruimels niet wil missen: ik was bijna overvoerd met mensengezichten. Ik klampte me aan Mollie3 vast om haar voor gevaren te behoeden. Maar zodoende beschermde ik mezelf, want de auto’s hadden het op mij gemunt. Daar was ik van overtuigd.

 

Er staat een enorme glimmende auto geparkeerd op de Zeedijk. Een blonde jongeman hangt uit de half geopende portier en wenkt een meisje. Het meisje komt op de auto toe, ze sjokt, ze strompelt bijna. Haar grijze jas hangt open. Ze draagt een groene blouse en een zwarte rok. Haar hoofd schommelt een beetje alsof ze naar zachte dansmuziek luistert. Zo, terwijl alles aan haar zo’n volkomen onverschilligheid uitdrukte dat het me bang maakte, stapt ze naar de auto, een schoolkind dat haar straf gaat ontvangen.

Ik ken de blonde jongeman. Hij verschijnt ’s avonds om ongeveer 12 uur in Casa Blanca, spiedt een tijdlang de danszaal rond, pikt er één of twee meisjes uit en verdwijnt dan weer. Hij is onopvallend gekleed, draagt een glasbril en heeft altijd een aktetas bij zich.

 

Herinnering aan Fenny:4 Ik breng haar van school naar het station. Wij maken een omweg om ons huis te vermijden. Ze vertelt me, dat haar moeder m’n foto had ontdekt (ik als violist meteen chagrijnig gezicht!) en dat zij hem, om haar te pesten,

op de piano had gezet. Nu dacht ze, dat ze niet meer zou mogen paardrijden. Maar haar vader had niets gezegd.

Mijn vader komt het stationsplein over fietsen. Ik zwaai naar hem, angstig. Hij schreeuwt: jongen, ga toch naar huis! Fenny zegt niets. Ik draag haar tas en breng haar tot de ingang.

 

Als ik het wekkertje dat ik van moeder gekregen heb opwind, weet ik het weer: dat we het gekocht hebben in Wapenveld voor haar verjaardag. Ik zie ons nog lopen: vader in het midden, Rein5 en ik aan weerskanten. Ik herinner me de bocht die we moesten omslaan om de winkel te bereiken. De gespannen verwachting waarmee we de winkel betraden! Ik had mijn vader willen helpen, maar wist niet hoe. Ook herinner ik me mijn teleurstelling toen het klokje niet goed bleek te lopen. Ik probeerde mijn moeder te troosten, het was ontzettend.

Nu is het in mijn bezit, de sporen van het defect zijn er nog: de veer is zo kort dat het geen dag en nacht achter elkaar loopt zonder opwinden.

 

Bij hoofdpijn is er een elastiek in mijn hoofd gespannen, een katapult om mijn hersens naar buiten te schieten. Maar mijn schedel is te dik.

 

16 october 1954

Hoeveel vrienden heb ik in de loop der tijd gemaakt?

Namen, gezichten met al hun herinneringen: iedere naam een episode, ieder gezicht brengt terug de ‘lol’, de ruzies, de gevechten, de geniepigheden en pesterijen, alles overgoten met een waas van melancholie.

Vriendschap is gevaarlijk, zenuwslopend, het verhoogt de kwetsbaarheid.

 

7 november 1954

Een vermoeide Han en Loesje6 gisteravond. Het was aan Loesje minder te zien dan aan Han, hoewel zij om 11 uur de zitting opbrak met een: zeg, ik ga es naar bed. Han had kringen onder zijn ogen die zijn hele gezicht nog donkerder dan gewoonlijk maakten en met zijn overdadige wenkbrauwen leken samen te werken om zijn ogen onzichtbaar te maken.

Hij was rustig en aardig, terwijl hij meestal onstuimig, recalcitrant en aardig is. Hij draaide platen van Frida7 op de grammofoon van Frida, terwijl ik vragen stelde over Frida.

Zij had over zichzelf gepraat, wat ze vroeger nooit gedaan zou hebben, en Han had haar voorgelezen wat hij over haar schreef toen hij haar pas had leren kennen; o.a.: dit kind is een peuter waar Fr. erg plezier om had.

Han geeft zich aan mensen; hij laat zijn sympathieën en antipathieën duidelijk merken. Ik geloof niet dat hij zich zou kunnen hullen in een soort diplomatiek pantser om iedereen te ‘nemen zoals hij is’, een afschuwelijke leefregel overigens die

vooral aan te bevelen is voor potentiële strebers. Bij bezoeken aan deze mensen is altijd een sfeer van aandacht, die zelfs aan de ‘horrid gap’ een zekere autonome betekenis geeft. Han is trouwens een meester in het opvullen van deze gespreksleegten.

Onder de muziek liep hij op een bepaald ogenblik naar zijn bureau, haalde een sleutel uit de grote la, om daarmee het zijkastje te openen. Rite die het aanraken van zijn dagboeken vooraf gaat! Daar ligt de hele stapel, en hij is er overigens veel minder geheimzinnig mee dan de meeste dagboekaniers, die hun geschriften verbergen onder andere, onschuldiger geschriften (mea culpa!). Hij las een poosje, zijn hoofd wat schuin, één van zijn karakteristieke houdingen. Ik dacht dat er iets ging komen, maar hij borg het schrift op, zonder commentaar.

 

Het belang van een dagboek is o.a. dat je later nog eens kunt overlezen hoe een klootzak je op een gegeven ogenblik bent geweest. Dit als geneesmiddel tegen pedanterie.

 

Han over onze prins: die rottige Bernhard, proleet, die zou ik graag neerschieten.8

 

9 november 1954

Wanneer ik uitgekleed op de rand van mijn bed zit, merk ik op mijn buik een brede reep vet, die ik als deeg kan kneden. De eerste tekenen van verval zijn er; Lou9 zei dat ik dikker was geworden.

Ik zie me lopen, een man van in de veertig: zijn haar is nog gezond, het grijst niet, het valt niet uit, om jaloers op te zijn. Maar zijn wangen zijn verzakt, evenals de mondhoeken. Zijn altijd abnormaal dikke gat wordt nu in de schaduw gesteld van de zwelling van de buik, die een geheel eigen leven leidt, en een uitweg zoekt uit de vormloze broek. Hij schommelt onder het lopen, hij vervloekt God minder dan vroeger omdat zijn schooljaren in een mist van vergeten zijn gehuld.

Toch is niet alles uit zijn geheugen weggevaagd. Soms broedt de huiselijke warmte van de kachel een kiem van herinnering uit. Hij wordt bedroefd, want hij weet dat hij verloren heeft. Tranen lopen in zijn ogen, maar hij huilt niet. Verleden jaren vloeien als een warme wijn door zijn keelgat. Hij kan negentig jaar worden.

 

13 november 1954

Een brief van James10 heeft ons boos gemaakt. We mogen die jongen niet meer zo erg.

Nog levendig herinner ik me de eerste keer dat ik hem ontmoette. Het was vijf jaar geleden na de eerste Christmas Party van de English Club, waar ik naartoe was gegaan vol visioenen van studentenfeesten, waar het avontuur zich gewillig aanbood, waar gezopen en gelawaaid werd zonder de rem die wij aan het woord christelijk op school te danken hadden. Het werd een zouteloos feest, even zouteloos als alle volgende E.C. avonden.

James speelde in een toneelstukje, duidelijk zonder acteertalent en zonder acteurszin. Jaapje11 kende hem al, en stelde hem in de pauze aan mij voor. Na afloop van het concert gingen we koffie bij hem drinken (Jaapje, Ellen, Goudberg12 en ik). Hij woonde toen nog in de Kerkstraat, in zijn grote kamer, gehuurd van een pottenbakster.

Ik vond hem toen buitengewoon sympathiek; rustig, prettig, met de eigenschap om je meteen volkomen op je gemak te doen voelen, wat misschien te danken is aan zijn minder ‘sterk’ karakter, daar buitengewoon ‘sterke’ mensen, zoals Han, mij toch bijna altijd nerveus maken, hoe aardig ze ook zijn.

Ik geloof achteraf ook dat de sympathie die ik deze eerste avond voor hem voelde gedeeltelijk werd bepaald door een gevoel van medelijden – verachtelijke eigenschap – dat James onvermijdelijk opwekt. Hij liep daar zowat in die grote kamer en wekte de indruk van eenzaamheid, ik weet niet waarom.

Ik herinner me Jaapje nog: in de stoel links bij het raam, een beetje onderuit geschoven, met zijn kleine arrogante kopje bijna tussen de schouders getrokken. Hij zei niet veel die avond.

Ellen vertelde, struikelde over haar woorden, maakte blunders in het Engels die ze dadelijk herkende en van Nederlands commentaar voorzag, en lachte nu en dan om haar eigen woordenstroom.

James zat geamuseerd te luisteren, sabbelend aan zijn pijp, zijn benen over de leuning van de stoel getrokken.

Arme Ellen! James gaf haar Si le grain ne meurt13 te leen, waar ze hevig door geschokt bleek; dit veranderde op slag haar oordeel over James. Toch geloof ik nu nog, dat in haar geschokt zijn aardig wat pose lag.

We kregen het over Charles Jackson, speciaal over zijn The Fall of Valor,14 over een man die ontdekt dat hij homoseksueel is. Ik zei: A dangerous subject. James begon te lachen. A dangerous subject indeed, zei hij. Ik wist toen nog niets van zijn homoseksualiteit en was te naïef om iets te vermoeden.

Later heeft hij me alles verteld. Ik moet bij die gelegenheid vrij lullig zijn opgetreden, de verrassing was zo groot dat mijn keel werd dichtgeknepen, zoals toen ik voor het eerst een café met hoeren binnenging. Of ze voor het eerst zag: ik wandelde met tante Hannie door oud-Amsterdam. Er wandelden twee stupide lachende mannen, die werden aangeroepen door de hoeren. Eén ging binnen, en van boven riep een hoer: O ja, die ene daar, en jij hier. Hannie zei: krijg je het benauwd?

Ik was bij James op visite. Hij liet me vertalingen zien, die hij van gedichten van Paul van Ostaijen had gemaakt en die ik zeer bewonderde. Toen ik wilde vertrekken zei hij: ‘There is something I want to tell you’, de inleiding bij confidenties gebruikelijk. Zijn pijp beefde in zijn handen, toen hij me vroeg of ik soms ook homo was. Hij zei: you mentioned The Fall of Valor, en nog wat, ik herinner me het niet, maar ook: ‘Hans15 and I slept a bit together,’ met een gebaar van de pijp op het bed.

Ik moet een brave schooljongen zijn geweest, ik zei zoiets als: I must disappoint you, waarbij James reageerde met: I am not asking you.

Bij het weggaan herinnerde hij zich nog, dat hij me de gedichten van v. Ostaijen beloofd had, en typte ze snel voor mij over, maar maakte meer fouten dan anders.

Toen hij me uitliet, ging hij alle trappen mee naar beneden en vroeg of ik eens bij hem kwam eten.

Dat James toen eenzaam was, is waarschijnlijk waar, maar het duurde niet zo lang of Hans woonde practisch bij hem in en James heeft in de loop van de tijd zoveel mensen om zich heen verzameld, dat de leegte wel is opgevuld. Ik geloof dat het aantal bezoekers hem nu vaak irriteert, zoals mij de voortdurende aanwezigheid van HvM en dat andere jong ergert. Bovendien is de manier waarop hij Elizabeth heeft behandeld verre van plezierig.

 

Hans was in die eerste tijd de mysterieuze figuur. Hij kwam binnenrennen en verdween altijd weer dadelijk, een indruk van rusteloze energie achterlatend. In die tijd wist ik niet of hij nu Nederlander of Amerikaan was! Hij nam zich ook niet de moeite om het ons te vertellen.

 

4 januari 1955

Ben 2 jan naar Amsterdam geweest. Daar v.h. Reve16 gebeld. Hij was niet thuis: Hannie17 wel. Ik vroeg haar hoe het met het diner zou gaan.18 Ze zei: ‘God, jonge, dat weet ik ook niet.’ Ze was de laatste jaren niet meer mee geweest. Ze dacht dat het diner was afgeschaft. Ik ging in Reinders mijn brood opeten. Voelde mij tamelijk misselijk en nerveus. Het gewone stel daar: trekkebekje was aan het biljarten – hij wordt met de dag erger – zijn tic is nu zo dat zijn mond wijd open valt. Zijn onderbroek was zichtbaar, zijn overhemd en pullover waren opgeschoven. Hij zakt door de benen heen, als hij gaat stoten neemt hij een wankel aanloopje als een alcoholist die plotseling gedienstig wil zijn. Vanuit Reinders mevr. P.G.19 gebeld. Ik zei: ‘U spreekt met Henny Meijer, ik feliciteer u van harte.’ – dit op aanraden van Hannie, die dacht dat ze dan wel zou zeggen wat er verder ging gebeuren. Ik praatte een beetje verder maar ze onderbrak me: ‘Ja maar, wie is Henny Meijer?’ ik zei: ‘Ik heb dit jaar Reina’s prijs gewonnen.’ Ze noemt de prijs ‘Reina’s prijs’. ‘Oh, natuurlijk.’ Maar het diner was er niet, het was zo lastig, in de vakantie, de andere winnaars konden ook niet komen, ben jij er voor uit Zwolle gekomen – gut (meewarig), en het is nu net of er geen feestdagen zijn geweest (dit begreep ik niet). Maar ik beloofde haar om tegen half vijf te zullen komen. Op het Leidse Plein kocht ik een doosje dadels (op aanraden van Hannie) – aarzelde eerst tussen vijgen en dadels. Daarna ben ik naar hun huis gewandeld. Mijnheer P.G. liet me binnen. Er bleek bezoek. Ik durfde de dadels niet meenemen naar binnen, uit vrees voor het bezoek. Er waren een man, vrouw, meisje en een doktor, en natuurlijk de half imbeciele zoon, Alfred geloof ik. De man bleek geïnteresseerd in twee dingen nl. de Ned. Reisvereniging en zijn wonderzalf Hij prees de zalf aan [aan] de doktor, die sceptisch luisterde – de doktor was een grijs, gebogen mannetje met een vervelend eigenwijs gezicht. Ik werd overstelpt met gebak e.d. en naast het meisje en de zoon geplaatst. Er was wijn – en geruzie van Alfred en zijn moeder toen een nieuwe fles moest worden geopend. Mama vroeg of ik bleef eten, wat ik accepteerde omdat de vh. Reves gebeld hadden dat ze toch zouden komen. Tijdens het eten deed de man een ontdekking:

een nieuwe aanwezige, een oud wijf met een zorgelijk gezicht, bleek lid van de Ned. Reisvereniging te zijn. Hij zei luidruchtig: ‘Het is mij een groot genoegen… (hakkelde even) om een lid van de Ned. Reisver. te mogen ontmoeten.’ Het wijf wist niet goed wat ze moest doen. De man is reisleider bij de reisver. God beware de reizigers.

Tevoren was hij ook al leuk geweest. Hij bracht een dronk uit op mijn succes, begon daarna te zingen ‘Als de wijn is in de man’, verder kwam hij niet.

De vh. Reves verschenen om tien over acht, Hannie in zwarte broek en trui, Gerard in grijs en donkerblauw corduroy. We zaten met zijn drieën, de rest telde niet meer mee. Ik kan me niet alles herinneren. Gerard praat zacht. Een verhaal van Koos Schuur, dat Hannie vertelde. Schuur was getrouwd met een stevige, plompe vrouw. Het kwam voor dat, wanneer er visite was, deze vrouw opeens verdween in de aangrenzende slaapkamer, even later haar kop door de schuifdeuren stak en riep: Koos, kom je? Dan moest Koos zijn mannelijke plichten vervullen. Hannie zei: ‘Dan gingen ze een nummertje maken.’ Later kwamen ze dan verfrist terug.

Hij emigreerde ter wille van de vrouw – hun twee kinderen gingen ook mee en zodra hij in Australië was, liep ze weg. Gerard zei dat Koos wel een aardige jongen was, ‘betrouwbaar met afspraken en zo’. Ze vinden zijn gedichten en boeken vreselijk.

Verder geroddeld over Campert – onbegaafd, dom. Hermans – een lastig mens. Kouwenaar – och, wel een aardige jongen – en Mulisch, een klootzak. Mulisch doet alle mogelijke moeite om in jury’s en bij kranten te komen. G. en Hannie vinden zijn boeken misimitatie van een tiental schrijvers. Na afloop van de prijsuitreiking, toen Mulisch de prijs kreeg,20 waren G. en H. met Mulisch in Van Oorschots auto meegereden. Daar zeurde M. of V. Oorschot het wilde uitgeven. Hij zou wel alles willen schrappen en omschrijven, als V.O. het wilde uitgeven.

Verder is Gerard een van de Lou-mannen.21 Ik herinner me dit verhaal niet precies. Ik denk dat ik me alles herinner, maar vergeet de helft, zelfs na twee dagen. In ieder geval was Lou een eenvoudig visserman nabij de Waddeneilanden tot de dag waarop hij, rustig vissende, een ster naar beneden zag komen, die naast zijn boot bleef hangen, weer opsteeg, weer naar beneden kwam en een gat in de hemel achterliet. Dit gat is door Einstein berekend. Hij wist door God te zijn gegrepen. Hij vocht 20 jaar met de duivel en overwon hem ten slotte toen hij hem aanviel in de gedaante van een leeuw – die hij wist te vermorzelen. Volgens de verhalen staat deze man eens per week in de Dapperstraat met paling. Gerard heeft het zo ver gebracht, dat hij de diensten, door Lou zelf gehouden, mag beginnen, voor vijftig cent. Lou zegt: de geest is niets, het lichaam alles – Gerard hoopt op orgiën in de toekomst.

Ook nog even gepraat over Carson McCullers. The Ballad of the Sad Café22 vindt hij niet precies genoeg, mensen in het derde deel opgekomen blijken niet belangrijk te zijn etc. hij is eigenlijk een aestheet puur, hij wil een kunstenaar zijn, heeft meer be-

wondering voor dit slag mensen, dan ik dacht. Toch heeft hij de pest aan het literair decor, cafébezoek etc. hoewel hij toch behoorde tot de literaire kring van mej. Frieling,23 wie dat ook is. Hij vertelde er niet veel van, alleen dat mensen die vervelend waren weggesist werden. James heeft me eens verteld dat daar een jongen kwam die in zijn leven een stuk of tien sonnetten had geschreven, die hij telkens weer voorlas, omdat hij steeds vergat, dat hij ze al had voorgedragen. Tijdens het slaatje bracht Gerard een dronk uit op mevr. P.G. Alfred ruziede nog wat met zijn moeder. Het goede mens gaf me tenslotte een fles petroleum mee, omdat ik gezegd had dat ik geen olie mee had – wat niet waar was: maar ik houd ervan meelij te wekken en van mijn leven een drama te maken. Ben nog een eindje met G. en H. opgelopen – ze nodigden me uit eens platen te komen draaien.

 

13 januari 1955

Vanmiddag is er een foto van me gemaakt op Het Parool, voor het verhaal. De fotograaf was natuurlijk een Zwollenaar. Daarna U.B. Daarna Hoppe. Dick Leguit24 stond daar over de bar geleund. Hij vond het prachtig dat we elkaar daar vonden. Hij begroette mij als altijd met: zo, kleine man. We hebben twee borrels gedronken en gelachen om een grote boxer die ons met de tong uit de mond woedend aanstaarde. Vanmorgen ook nog gekeken in de hondenwinkel: vijf cocker spaniels tolden over elkaar heen, heel jonge. Om zes uur El.’s pakje gaan halen bij mevr. Boomsma.25 We hebben wat gekletst over de nieuwe bewoner, die de kamer schijnt te hervormen etc. Ze gaf me een grote kop soep.

Vanavond kwam Louis. Erg aardig. Hij is vol zorgen. Hij wil me de sleutel van de kamer geven, zodat ik er altijd in kan als ik me hier te eenzaam voel. Merkwaardige vent. Als ik hier onzedig ben, zal ik het zeker in zijn koude hol zijn. Nog wat gekletst over economie – het meeste ben ik weer vergeten. Hij zei nog: ‘Wil je een vieze film zien?’ en vertelde me van een Franse film waar van alles in gebeurde – ik ben meteen op de fiets gesprongen. Het was verrukkelijk: een drama over harde boerenzoons (Pellegrin, die meestal pooier of zoiets is) in wier midden een stadsmeisje verschijnt. Zij is getrouwd met één der boerenzoons, Louis, maar dit huwelijk bleek al weldra een vergissing. De oudere zoon krijgt het benauwd ter wille van het stadsmeisje (hij is erg zwijgzaam), vermoordt zijn broer om meer kans te hebben etc. etc. De film was eigenlijk gemaakt ter wille van enkele scènes: waar het stadsmeisje zich ontkleedt, met de rug naar het publiek staat, maar zo dat de contouren van haar rechterborst nog te zien zijn en zich zo met eau de cologne wast (anjelier) – waar een ander meisje zo ver over buigt dat haar borsten uit het bloesje drongen als tanks – waar de zwijgzame zoon dit meisje bezit (vluchtig aangeduid) – waar het stadsmeisje met een minnaar (smokkelaar, maar mooi karakter) in bed ligt en met hem tot stoeien geraakt, waarbij het laken even van haar borsten glijdt. Er heerste vrolijkheid in de zaal. Meisjes achter me zeiden: echt Frans.

Vandaag de errste brief van El. uit Australië!

 

Louis vertelde me nog over ‘trekkebek’ uit Reinders. Deze jongen is toneelcriticus, volgens zijn zeggen, en heeft eigenlijk twee namen: ‘gekke Kareltje’ en ‘trekkebek’. Als Reinders een dorp is, is hij l’idiot du village.

 

14 januari 1955

Iemand heeft over Leautaud gezegd dat hij toch altijd ‘gevangene van zichzelf’ blijft. Hij zou waarschijnlijk antwoorden dat je beter gevangene van jezelf kunt zijn, dan die van een andere, of van iets anders.

Vanavond een zangrecital gehoord door Lucretia West een negerin. Zong prachtig. Bach, Händel, Schumann etc, tenslotte Villa-Lobos en een paar negro spirtuals. Rob Meijer26 was er met een mannetje met grijs haar en een gemeen kopje. Ze kwamen achter ons zitten. Rob zei: heb je je vrouw niet bij je. Ik vertelde de situatie. Hij zei: kun je je oefenen in het schrijven van lange liefdesbrieven. Die verschijnen dan later in druk.

Ben na afloop wezen kijken of James thuis was. Was er niet. Op de kamer die hij vroeger bewoonde (of niet, ik heb het nooit goed begrepen) huist nu iets met een baard, dat erg vriendelijk bleek.

 

Leautauds ideeën komen zowat volledig overeen met die van Han. Het moet hem shockeren, als hij ontdekt hoe weinig origineel de zijne zijn. Ik geloof dat Hans opvattingen voornamelijk voortkomen uit een gebrek aan feeling voor poëzie in het algemeen, en in het bijzonder voor poëzie waar niet over te redeneren valt. Zodoende is ieder proza met het een of ander soort poëzie: literatuur dus oninteressant.

 

15 januari 1955

Praatje met mijn buurvrouw,27 staande in de deur. Dat ik vooral niet naar andere meisjes mocht gaan tijdens Mollie’s afwezigheid. Ze raadde me onanie aan in het geval de lust mij te machtig werd. Welke tweeënveertigjarige vrouw zou je zo’n goede raad kunnen geven. Maar alles gaat goed met haar Bertus, en dus ziet ze er weer uit als een twintigjarige.

 

21 januari 1955

Gisteravond op bezoek bij de v.h. Reve’s geweest, met platen, waarvoor ze minder belangstelling hadden dan ik verwachtte. Gerard was nogal landerig. Ik heb eigenlijk meer met Hannie gepraat o.a. over een scherpzinnige vergelijking gemaakt tussen Sartre en Camus. Van de eerste heb ik nog nooit iets gelezen ik vind Camus dan ook beter. Van Gerard valt te vertellen, dat hij mij een pseudoniem, of eigenlijk een pseudo-pseudoniem (Romijn Meijer) wil aansmeren, dat hij pist in de wasbak,

erg gesteld is op zijn poesje Tom en zijn (haar?) moeder. Tom is nog erg speels en heeft een prachtig, scherpzinnig kopje. Hermans belde hem op, het gesprek duurde ongeveer tien minuten, daarna klonk er poe en het werd afgebroken. Gerard ging ijverig zitten rekenen hoeveel het hem gekost had. Ze wonen boven de Galerij, hebben daar twee grote kamers. Op Gerards werktafel staat een Engelse vlag, zoals bij de Engelse delegatie van de Ver. Naties. Gerards anglofilie is wat pueriel. Hij was nogal gedeprimeerd, bijgevolg minder amusant dan hij zijn kan.

Moeilijke dagen, of liever nachten. Ik slaap uitsluitend op slaappillen, die me met hoofdpijn laten, waar de aspro dan weer voor moet opdraaien. Ik ben een beetje in de war, van slag af, zoals dat heet. Ik wil proberen om me in een regelmatiger ritme te dwingen.

 

24 januari 1955

Hoppe heeft zo zijn eigen publiek. Vanmiddag kwam ik naast een zwaar gebouwde man te zitten, die mij vroeg of ik griep had, toen ik wat kuchte. Ik zei maar dat ik een beetje verkouden was, waarna hij uitweidde over de verdiensten van kruidenbitter als geneesmiddel. Hij vertelde dat hij schilder was, 64 jaar, en nog steeds werkte, eigen baas. Er kwam een mannetje tegenover ons zitten dat volgens mijn buurman 84 jaar was. Ze dronken allebei stevig. Er verscheen een derde die over mij heen naar mijn buur boog. Hij had een vreemd verhaal te vertellen. Bij hem in huis woonde een jodinnetje, een violiste. Hij zag wel eens haar broekjes aan de waslijn hangen met pisvlekken erin. Daarom dacht hij het zal wel niets bijzonders zijn. En vanmorgen stond er een foto van haar in de krant: ze was violiste geweest bij het concertgebouw. Zo kun je je vergissen. Mijn buurman beaamde dit. Ik dronk snel twee borrels en was een beetje dronken. Mijn buurman, aangemoedigd door de pisvlekken, vertelde een mop van een meisje dat met vier straaltjes piste. Toen de dokter haar onderzocht bleek er een knoop van een herengulp in te zitten. Maar de buurman tegenover hem zei: die kon ik al, ja, die kon ik al.

 

26 januari 1955

Gisteravond bij Han geweest. Dat hij in een goede bui was, hoorde ik al voordat hij de deur had geopend: hij floot een beetje. Hij wint het toch gemakkelijk van James e.d. wat aardigheid betreft. Ze hebben me laten vertellen over E.’s brieven en het kind van Rein. Over het hele verhaal van Bascilec, maar ik kan me niet herinneren hoe we daarop kwamen. Ik werd zenuwachtig. Ik vertelde de verhalen die ik in Hoppe had gehoord. Ik dacht dat ze het te vies vonden, daarom maakte ik het plan de brief aan E. te verscheuren (ik had hem nog niet gepost). Maar later vroeg ik, of ik die verhalen aan E. zou schrijven. Ze lachten nog, Loesje zei: natuurlijk. Om een uur of elf zijn we nog naar Reinders gegaan. We dronken daar borrels, ik was weer tamelijk dronken en lulde alles aan elkaar, over Amsterdamse cafés en mijn geschiedenis met Marijke.28 Toen ik naar huis fietste werd ik bang ze verveeld of

geërgerd te hebben. maar ze vonden het geloof ik wel leuk. Heb weer tot vijf uur wakker gelegen. Heb vanmorgen een plaat gekocht: gitaarconcert van Santorola.

Han was enthousiast over het Journal van Leautaud29 – gelukkig, want waarschijnlijk vindt Rein het dan ook goed. Han vertelde nog dat de radio Entretiens met L., na de eerste keer op de band werden opgenomen en geknipt. Hij had in de eerste uitzending zoveel vieze woorden gebruikt, dat het niet meer ging, ongecontroleerd. Han heeft ook In memoriam en L’amour (?) gelezen – vindt het prachtig, het stikt van de ironie.

 

Eliot’s poëzie inspireert me niet erg, ik vind het meeste droog en schraal. Bij E. Dickinson vond ik het mieters om een gedicht te analyseren, bij Eliot is het een vervelende plicht.

 

Ik vind Loesje lief omdat ze een springerig meisje is dat bijna zo grote stappen neemt als Han!

 

Han en Loesje hadden bij Jaap30 gelogeerd. Jaap had hen uit zijn boek voorgelezen, waarop Han weer zei: ‘Het was wel goed, maar ik begrijp niet waarom iemand een boek schrijft.’ Ik vroeg nog of Keesje Vogel een zegelring van zijn vader had gekregen. Han had het niet gezien. Heeft geen oog voor detail, zei hij.

Han vertelde ook nog dat zijn broer een verhaal voor een prijsvraag had ingestuurd onder het pseudoniem, dat Han bedacht had: Bierveger. Het zei: het pseudoniem is zo mooi dat het wel de moeite waard is er wat literatuur bij te schrijven.

 

1 februari 1955

Dit is een erg vervelend dagboek. Waar blijven de briljante ideeën van de intellectueel, de treffende beelden van de dichter? Dagboekanier zijn ligt me niet zo.

 

7 februari 1955

Brief v/d Bezige Bij om meer verhalen. Ik heb er nog een paar gestuurd, maar God, wat voel ik me onzeker over mijn eigen geschrijf.

 

17 februari 1955

Avond van mislukte schrijfpogingen. Ik heb 500 vel kladpapier goedkoop op de kop getikt en de aanblik van het wit papier wond me zo op, dat ik min of meer dacht al een lijvig meesterwerk onder mijn arm te hebben. Dus bracht ik de avond door achter mijn schrijftafel, met vage ideeën die als regenwolkjes door mijn hoofd dreven. Ik heb de eerste alinea’s geschreven van drie verhalen, verder kon ik met geen mogelijkheid komen. En dan tenslotte nog het gevoel, dat een avond lui achterover liggen plezieriger was geweest.

Ik lees nog steeds in V.W.’s Diary,31 en probeer me haar, al lezend, voor te stellen,

zoals ze schreef. Schrijven was voor haar even noodzakelijk als ademhalen. Ik bewonder vooral haar rusteloze energie. Ook vind ik dat ze, zoals ze uit het dagboek naar voren komt, een wat seksloze indruk maakt.

Gisteravond kwam Marian platen luisteren. Wat ik de eerste keer al meende te merken, bleek nu weer: ze heeft een klein geurtje bij zich, een soort gesublimeerde zweetlucht. Ze is een beetje druk en, geloof ik, niet vrij van snobisme. Compliment over mijn verhaaltje in Het Parool.32 Ze zat even Walt Whitman te lezen en zei: voortreffelijk, W.W. Ik zei maar ja. Ze vertelde een paar leuke Franse reisverhalen. Heeft geloof ik wat burgerlijke ideeën. Als ze over ‘haar vriend’ praatte, betekent dat haar ex-echtgenoot – ze schaamt zich blijkbaar over haar vroegtijdige scheiding. Ze heeft May Casey in Parijs goed gekend! Dat bleek toen ze wegging, op de trap – vrolijkheid.

 

21 februari 1955

Avond bij Han en Loesje. Han waarschijnlijk zonder werk. Ze waren hun oude brieven aan het lezen, Han las er uit voor. Schrijft erg goed, geloof ik, geestig in elk geval.

 

22 februari 1955

Wat kun je anders doen dan in een dagboek schrijven wanneer de onderbuurvrouw via de radio de carnavalsklanken als de kwalijke dampen uit een beerput laat opstijgen. – Ik was gisteravond niet zo zenuwachtig bij Han als gewoonlijk. Toch kostte de visite mij weer een slapeloze nacht. God weet hoe het komt. – Het zit me nog steeds dwars dat hij alles lullig en rot vindt en zich meer interesseert voor anekdotes over schrijvers dan voor hun boeken. Waarom zoekt hij geen anekdotes over politici of boksers, die zijn minstens even gek, en hebben in ieder geval niet de pretentie iets met literatuur te maken te hebben. En zijn weigering om te publiceren is eigenlijk veel pretentieuzer dan mijn zin om het wel te doen – die overigens niet eens zo overgroot is; het liefst zou ik eigenlijk een bundel gedichten uitgeven.

 

2 maart 1955

Er is in de U.B. een mannetje dat onregelmatig doch hardnekkig op komt dagen als een regenbui. Hij is klein van stuk, is tamelijk mager, heeft een kaal, rood hoofd met plooien om de mond en draagt een pak waarvan de knoopsgaten blijkbaar uitgescheurd zijn geweest, maar nu keurig zijn gestikt met een enigszins te licht soort garen. Het is allemaal niet zo erg, maar zodra hij zich in één van de leunstoelen heeft gezet, begint er een onweer in zijn keel op te komen, het gerochel wordt luider en gaat tenslotte over in zo’n donderend hoesten, dat geen mens in staat is om nog te werken. Maar nu praat ik te veel over mijzelf; het is immers kenmerkend voor de zo heerlijk duffe U.B. dat niemand lacht of maar één boze blik op hem werpt.

5 maart

Deze zaterdagavond, half tien, klonk op straat het geluid dat Mollies fiets maakt: het gerammel van kettingkast en spatbord.

 

27 maart

Koppijn als een harde steen in mijn hoofd. Verhaaltje voor Het Parool gemaakt, dat gaat me altijd minder vlot af dan ik denk. Even bij James en Hans geweest, maar ze waren druk, dus ben ik weer gauw weggegaan. Ze hadden Voorbij de laatste stad33 gekregen met een opdracht van Achterberg zelf. Heeft hij mij niet gestuurd, de schoft – Maar ik had hem ook niet moeten vertellen dat ik bijna alles van hem heb.

 

2 april 1955

Vanmiddag op de boekenmarkt, een beetje met Hella Haasse en Harry Mulisch gepraat. Mulisch zei: waarom sta jij niet op de boekenmarkt? Ik zei: ‘Ik ben nog geen echte schrijver.’ ‘Sommige hier zijn het ook niet,’ zei hij. Mulisch bijvoorbeeld? Ook heb ik voor het eerst Vinkenoogje met eigen ogen gezien. Een lange blonde jongen, als een uit de kracht gegroeide zestienjarige H.B.S.’er. Ook zijn stem is die van een 16-jarige.

 

Zondag, 24 april 1955

Nu ik Mildred Bailey’s Down Hearted Blues draai, denk ik weer aan de geschiedenis van deze plaat.

Het was mijn eerste jazzplaat en hij is afkomstig van de broer van Wim Wijt.34 Matti35 had een stapel jazzplaten gekocht die in zijn kamer lagen zonder dat hij er ooit naar om scheen te kijken. Op een dag, ik geloof op zondagmiddag, wilden we platen gaan draaien en Wim stelde voor een paar platen van Matti mee te nemen. Hij zou het toch niet ontdekken, zei hij, want hij had zo ontzettend veel platen dat een paar meer of minder er niet zo opaankwam. Toch was ik bang.

Toen we bij mij waren gekomen bleek één van het stapeltje onderweg gebroken te zijn d.w.z. er zat een kleine barst in. Ik geloof dat het Clarinet Marmalade van Duke Ellington was. Tot mijn ontzetting zag ik dat Wim hem beet pakte en toen met opzet aan kleine stukjes brak, als een beschuit. Ik kan me niet goed herinneren wat ik precies van de jazzmuziek dacht, maar zeker is dat er een soort geheime bekoring voor mij van deze muziek uitging. Ook herinner ik me nog goed dat wij de Mildred Bailey plaat verschrikkelijk vonden en Wim pakte tegen het einde van ‘Gulf Coast Blues’ de hoorn en maakte golvende krassen over het hele oppervlak van die kant. Toen hij naar huis ging, zei hij: ‘Nou, laat die maar hier.’ Later begon ik de plaat mooi te vinden, tot ontzetting van mijn moeder, die mijn muzikale ontwikkeling met angst volgde. Ik weet nog goed dat ze vaak vroeg ‘Dat vind je toch niet echt mooi, hè?’ en ik zei: ‘Nee, alleen om het gekke.’ Ik had uitgevonden, dat als ik hem zo langzaam mogelijk draaide, Mildred’s stem zo laag werd als een mannenstem, en

dat de jankende achtergrond dan beter was te horen. Zo draaide ik hem dus in het vervolg, en wel zo hard mogelijk. Eens demonstreerde ik hem voor Ali36 en Opa, ik geloof in het begin van de oorlog, maar ik weet het niet zeker. Maar waarschijnlijk was het in het begin van de oorlog, omdat ik me nu ineens herinner dat moeder haar laatste potje pindakaas op tafel had gezet, dat Ali aan tafel zei: ‘Ha, pindakaas, dat is er bij ons allang niet meer’, en het in dikke repen op haar brood smeerde tot ontzetting van mijn vader, die later zoiets zei als: ‘Ze dacht, dat ze alleen in huis was.’ Opa bleef niet luisteren, maar Ali wel, hoewel ze de muziek verschrikkelijk vond.

Opa slofte in die tijd nog op eigen benen rond en rookte een stinkende pijp en ging ’s morgens kijken bij de aankomst van de boot uit Amsterdam.

Ik herinner me dat Ali op de fiets werd gehesen, moeders fiets, onder veel gehannes. Ze had in jaren niet gefietst, maar toch viel ze niet, wat ze waarschijnlijk wel had verwacht, want ze verwacht altijd onheil. Ik herinner me dat ze langzaam langs ons huis fietste, lachend en snuivend.

Wim Wijt zei, dat hij alleen van dansmuziek hield, niet van jazz, maar ik wist het onderscheid niet tussen die twee muzieksoorten.

Ik was dagen daarna nog bang voor ontdekking van de diefstal, en vooral toen ik op een dag bij Wim thuis was en het huis schalde van de ketelmuziek, zoals Wim’s moeder het noemde. Wim zei, dat hij nu voor het eerst naar die nieuwe stapel omkeek. Hij zei dat Matti niets zou ontdekken maar toch was het een tamelijk benauwende middag. Wim kreeg gelijk.

Matti was onbeschrijflijk arrogant en naar men zei erg dom. In ieder geval was

hij niet in staat geweest om het gymnasium af te lopen en werkte op het kantoor van de Rijks verkeersinspectie, waar hij volgens Wim kapitalen verdiende.

Dom vond ik hem overigens niet, want hij kon goed tekenen en eens, toen Wim zijn huiswerk aan het maken was, en aan Matti vroeg wat ‘zelfs’ in het Frans was, zei hij: même, dat moet je weten. ‘Dat heb ik niet gehad,’ zei Wim. ‘Dat heb ik wel gehad,’ zei Matti.

Wim gapte tamelijk veel geld uit het huishoudbusje in de keuken.

 

Bij alles wat ik schrijf, of het nu een verhaal is of een brief, merk ik dat ik mijn gedachten niet kan organiseren. Ik leef bij de gratie van allerlei loze invallen en als ik over een situatie ga nadenken, laat mijn geheugen mij in de steek. Ik kan niet doordenken. Nu herinner ik mij wat Galle zei, toen hij mij mijn einddiploma uitreikte. Ik had voor mijn opstel een 8+ gehaald, wat hem was tegengevallen: in de vijfde had hij al gezegd dat ik iemand was die op zijn eindexamen een 9 of een 10 zou halen. En dit had ik te danken ‘aan mijn slordigheid en mijn ietwat springerige gedachtegang.’

Ik zou eigenlijk moeten proberen om van die nood van springerigheid een literaire deugd te maken, door een nieuwe soort stijl te schrijven. Misschien is dat de stijl die ik gebruik wanneer ik Mollie allerlei verhaaltjes schrijf. Maar ik ben er nog geen baas over.

 

25 april 1955

Bezoek aan de Bezige Bij. Eén van de directeuren, Schouten,37 ontving me. Een dikke man met kleine varkensoogjes, die nog geen expert was in het liegen. Hij deed het al te doorzichtig. Beweerde dat Morriën hem verteld had, dat ik meer verhalen zou sturen, zodat ze konden kiezen. Klonk nogal vreemd. Ik vond hem vrij vervelend.

 

28 april 1955

Een mannetje op straat doet mij denken aan Sikko Oegema, oud-redacteur van ‘De lyceïst’, collega dus, vandaar eeuwige ruzies. Later werd hij uiteraard theologisch student. Mijn ‘leuke’ stukjes die beroemd waren op school maakten hem jaloers: dus schreef hij ook leuke stukjes, die niet leuk waren – die van mij waren dat overigens ook niet. Ik herinner me een erg lang en erg saai verhaal dat ‘Schoonmaak’ heette.

Eens kwam ik hem tegen in het Stedelijk Museum, hij op het punt om weg te gaan, ik om binnen te gaan. Ambtenaarlijk gebaar, gekrulde bovenlip: ‘Waarom schilderen die kerels niet zoals het is. Dit is kolder.’ Gelukkig had hij of pretendeerde hij haast.

H. Meijer
Slaap

Wij bestelden zwarte koffie en de ober, nog ongeschoren, trok zich terug.

Wij werden gewekt door stompen. ‘U hoeft mij niet te stompen,’ zei ik. Ik betastte de plaats op mijn arm alsof het pijn had gedaan. Mijn ogen traanden. ‘Het is hier geen hotel,’ zei de man. Mollie zei: ‘Dat kunt u ons op een andere manier vertellen.’ Maar de ober was al weg.

Vóór mij, door een mist die mij gedeeltelijk verblindde, doemde Mollie op: een verschijning, een bergtop in de verte. Hier was koffie, een zwarte plek, wit omrand. Ik dronk het snel: het was verrukkelijke, sterke, geurige koffie. We stonden tegelijk op, Mollie en ik. In de bar stond de ober zich te scheren, het witte schuim op zijn linkerwang met het mes doorploegd. ‘Bon Appetit,’ zei ik, maar hij reageerde niet. Ik legde een enorme fooi op de toonbank en groette: ‘Au revoir.’ ‘Au ‘voir m’sieur,’ mompelde de man. Het was kwart voor zes in de morgen.

‘Hoe kon je dat nu doen,’ zei Mollie, ‘zo’n fooi. We hebben haast geen geld meer.’ ‘Oh,’ geeuwde ik, ‘weet ik veel.’ Gearmd sjokten we naar de auto. Onze chauffeur lag te slapen met het hoofd op het stuur. Hij had een zak over zich heengetrokken. ‘Monsieur,’ riep ik, ‘monsieur, u heeft twee uur geslapen.’ Ik tikte hem op de arm. Dickie, zijn enorme Duitse herder, sprong op de bank en gromde. De massa op het stuur kwam in beweging. ‘Alors,’ geeuwde de chauffeur, zijn machtig lichaam overeind brengend. We kenden onze plicht: de gehele nacht hadden we al gezongen om hem wakker te houden. We galmden gedeelten uit La Traviata. Mollie, die geen verstand van muziek heeft, haalde verschillende melodieën door elkaar en zeilde luidruchtig door àlle bestaande toonaarden. De zon begon te schijnen, de motor donderde, kookte en lekte als een zeef. En Dickie waakte over ons.

 

Om negen uur ’s morgens waren we in Parijs. We namen afscheid van de man die ons een dag en een nacht gastvrijheid had verleend, ons meloenen en tomaten had laten eten en zelf twee nachten geen bed had gezien. Het was toen al warm.

‘Laten we meteen naar bed gaan,’ zei Mollie, ‘ik kan niet meer.’ ‘Dat is toch zonde en jammer,’ zeurde ik, ‘we moeten juist zoveel mogelijk proberen te zien.’ Ik wist dat ze nooit in Parijs was geweest en doceerde uit de Guide Bleu. ‘Het Quartier Latin,’ zei ik, ‘Rue Mouffetard!’ ‘Wat is dat?’ vroeg ze. ‘Nooit van gehoord.’ Ik deed

erg verbaasd. ‘Het is iets geweldigs, iets waar je je leven lang niet genoeg van krijgt.’

In de Metro viel ik tegen haar aan. ‘Wat schommelt dat ding,’ zei ik. Mollie bekeek mij met een blik van wat ben jij ongelofelijk flink, wat mij woedend maakte. ‘Parijs schijnt je niet erg te interesseren,’ zei ik op schoolmeesterstoon. ‘Maar als ik er ben, dan wil ik wat zien ook. Zo’n beetje slaap, daar kom je heus wel overheen.’ ‘Gut jongen,’ zei ze, ‘ik dacht dat we naar Rue Mouffetard gingen.’

‘Nou, jij weet de weg,’ zei ze met een duivels lachje, toen we waren uitgestapt. Ze kent mij, ze weet dat ik verdwaal, waar ik ook word neergezet. En ik ken haar angstwekkende vriendelijkheid als ik thuiskom na urenlange omzwervingen om een winkel te vinden, die ik al honderden malen heb bezocht. ‘Het is hier vlakbij, het is zo’n aflopende straat,’ zei ik dapper, vluchtig met mijn hand een helling schetsend. Mollie zei niets. Haar koele afwachting maakte mij angstig. ‘Eerst moeten wij naar het Pantheon,’ zei ik, ‘en vandaar zie je het zo.’ Ze gaf geen antwoord.

 

Terwijl ik hoek na hoek omsloeg en Mollie mij spottend en gedwee volgde zonder enige commentaar, veranderde de warmte in hitte. Ik was doodmoe en baadde in het zweet. Eindelijk verbrak ze de stilte. Toen we een oud vrouwtje vóór haar huis zagen zitten, spelend met haar kat, zei ze: ‘Hé, hier zijn we meer geweest.’ Inderdaad herkende ik de vrouw van ongeveer een uur geleden, mijn geheugen voor mensen is beter dan dat voor straten.

‘Zou je nou niet eens vragen,’ zei Mollie, ‘als je hier terugkomt denkt ze er vast

iets van. Dan roept ze de politie.’ Zweet gutste van mijn voorhoofd. ‘Rue Mouffetard?’ vroeg ik. ‘Ah, Rue Mouffetard! Dan is mijnheer verkeerd gelopen. Hier achter. Vijf minuten!’ Ze telde de minuten op de vingers van haar hand.

In zeven minuten waren we er. Er viel weinig te zien, markt was er nog niet. Mollie zag er uit als een slaapwandelaarster, haar rug wat gebogen, de ogen half gesloten. Iedere stap kostte haar moeite. Ze zei geen woord. Het machteloze gevoel dat de slaap mij gaf maakte me hels. ‘Het schijnt je allemaal niet veel te kunnen schelen,’ beet ik haar toe, demonstratief haar hand loslatend. Ze nukte. ‘Het is zoiets als een dorpsstraat, maar dan juist in een stad,’ zei ze.

Zonder te weten waarheen, wandelden wij verder. Ik dacht: ik zeg geen woord meer, dan moet ze het maar voelen. We kwamen in de Jardin du Luxembourg. Er zat een meisje met glanzend zwart haar op een stoel te lezen. Ik bleef lang staan kijken en nam ten slotte een foto van haar. Mollie was doorgelopen en toen ik haar had ingehaald zei ze: ‘Wat heb je het toch druk.’ We bereikten een bank en bleven nijdig voor ons uit zitten staren. Er viel een schemer voor mijn ogen. Boekeboekeboeke dreunde de motor. Mollie stootte mij aan. ‘Ga hier niet zitten slapen,’ zei ze, ‘daar krijg je gedonder mee. Je had toch niet zoveel slaap?’ ‘Laten we de duiven tellen,’ stelde ik voor. Ik knikkebolde. Boekeboekeboekeboeke j’attendrai toujours-toujours auprès de ma blonde, boekeboekeboeke.

Ik werd het eerst wakker. Ik had mijn arm om Mollie geslagen, zij rustte aan mijn borst. Er zat een oud mannetje aan het andere eind van de bank. Hij leunde

voorover en hield een bloem in zijn hand die hij tussen zijn vingers liet draaien. ‘Goed geslapen?’ kraste hij en gaf mij de bloem. Ik lachte en maakte Mollie wakker. We stonden op, drukten hem de hand en gingen onze gezichten wassen bij een fontein. Daarna wandelden we naar Rue Mouffetard.

Het was drie uur. De markt was in volle gang. Aan een viskraam beroerde Mollie een kreeft met haar vinger, maar de man schoot woedend toe. ‘Levensgevaarlijk,’ zei hij en we liepen snel door.

We dwaalden genietend langs de winkels en ik kocht een Baskische baret, die ik mij door een blozend, vijftienjarig meisje liet oppassen. De zware moeder snelde toe om te vertellen hoe geweldig het stond. We schudden haar de hand.

 

Ten slotte verzeilden we in een groot café met uitsluitend staanplaatsen, waar tot op de draad versleten mannen de strakke politie van toen vergeleken met de wanorde van nu, daarbij wijn drinkend van elf franc per glas. We luisterden en genoten, half over de toonbank geleund, en we wisten de laatste sporen van de slaap weg met geurige, sterke koffie.

 

Het verhaal ‘Slaap’ verscheen in Het Parool van zaterdag 12 februari 1955. PS, p. 8, maar werd niet gebundeld.

Elizabeth Mollison
Henk and I

Henk and I first met on 29^th April 1952 on an Amsterdam Central Station platform where he had come to meet my early morning train from the Hook of Holland. After taking a B.A. degree in Germanic Languages at the University of Melbourne in December 1951 I was on my way to spend a year in Bonn on a scholarship. Henk’s elder brother Rein, later Professor of Dutch at the University of London, had been one of my mentors in Melbourne and he had suggested that en route for Bonn I might be able to stay for a few days in Amsterdam with his aunt in the Haarlemmermeerstraat where Henk had an attic room. For a number of reasons of no importance here I knew Rein and his wife Edith, better than students usually know staff members.

I still have the letters we wrote to each other, mine dated 21^st April and Henk’s apologetically the 25^th. He had been in Zwolle, I presume for Easter, and my letter had not been forwarded.

He wrote, ‘My aunt is not sure whether she can put you up or not, it depends on the two airmen, who are also boarders and come and go at irregular intervals. But I think that for the first night at least I can help you: my next-door neighbour never arrives before Wednesday; today I will write him to ask if I may use his room, so that you can take mine which is not very convenient, I am afraid, but maybe you do not care so much about that.’

The next-door neighbour was Lou van Oyen, a student of Dutch and later one of the characters in J.J. Voskuil’s Bij nader inzien. He lived in The Hague and came to Amsterdam to attend lectures. It strikes me as odd now that Henk planned to write to him but neither of them had a phone in those days let alone e-mail.

He continued: ‘Please let me know at what time you will arrive so that I can meet you at the station, for I know the troubles of being in a foreign town.’ I must have written a second letter with my time of arrival but that has disappeared. At all events Henk met the train and we were soon becoming better acquainted at Smits Koffiehuis opposite CS. My memory is hazy about how precisely the rest of the day evolved, but I think we must have taken the tram to the Surinameplein, said hello to Henk’s Aunt Ali and dropped my suitcase, returning to the centre in the afternoon to take a canal trip in a boat I described in a letter to my mother ‘as streamli-

ned as the Italian buses’ she and I had traveled on after arriving in Naples on an Italian ship. Air travel to and from Australia was still very exceptional.

We then had coffee at De Zilveren Spiegel where we photographed each other on the tiny terrace outside. Although I don’t clearly remember either of these events I do remember that Henk had, rather typically and impractically, cycled to the station in the morning and as a result, returning to the Haarlemmermeerstraat I had my first ride ever on the back of a bike.

How we got to the Concertgebouw that same evening I don’t recall but I still have a vivid picture in my mind’s eye of the moment Marius Flothuis went to take a bow on the platform of the Kleine Zaal after his Sonate Da Camera had been played for the first time by the harpist Phia Berghout and flautist Hubert Barwahser. Menuhin was playing in the Grote Zaal.

The next day was Koninginnedag and perfect spring weather. We must have walked into town through the Vondel Park as I still have two photos of the park on the same page as one of the canals (Prinsengracht?) with houses decked with flags and only two parked cars to be seen. In 1952 Koninginnedag was very different from what it is today. There was virtually no street market, apart from a few vendors of soft drinks or snacks. But there were performers, musicians and clowns or conjurers and we sat and watched them in the sunshine on the Singel on a terrace on an open space which quite soon made way for a new UB building.

In the afternoon we took the train to Bussum to visit brother Rein’s in-laws, who were anxious to have first hand news of their daughter and son in law. We got back to Amsterdam at about 11 p.m. when we went first to the Teddy Cotton Club near the Waag which I wrote my mother was in the Sailors Quarter and had been ‘slashing’, then the English word for ‘cool’. We ended up dancing to a student jazz

band playing outside the police station on the Leidseplein. Outside Reijnders Henk pointed out ‘several of the younger generation of Dutch artists and poets’. We stayed there until about 3.15, and then walked back to the Haarlemmermeerstraat. ‘Even at that hour there were people selling and eating eel in the street. By the time we got home and made a cup of tea and ate some peanuts it was past four and dawn was breaking.’

 

I recall us both being tired the next day. And how hot it was when we walked to the Stedelijk Museum to see, in addition to the collection, a fascinating exhibition of Harry van Tussenbroeck’s weird and wonderful dolls, later all regrettably destroyed according to his wishes laid down in his Will.

The next morning I caught the Rheingold to Bonn. Henk’s aunt had cut sandwiches for me and Henk gave me oranges and sweets and a print of a cat by Theo Kurpershoek that I had admired in his room. We had promised to write to each other. In Bonn I was met again at the station, this time by a young student of dentistry who had contacted my professor of German asking him if he thought it would be a good idea for him to immigrate to Australia. We became good friends although I told him that I was head over heels in love with Henk.

That August Henk and I met again first in Zwolle where with my mother, who had traveled with me to England, and I stayed with his parents for a few days. Later Henk arrived in London where my mother and I were staying with friends. Among my memories of that time are a visit to Battle in Sussex where the battle of Hastings was fought in 1066, a boat trip along the Thames to Hampton Court and eating toffee apples together on Westminster Bridge. The two of us also hitchhiked to Bath and Wells, Glastonbury, Minehead and Porlock, though I’ve very little recollection of it apart from reading Jane Austen on the back of a slow moving lorry and Henk having wakened frightened by a sound which turned out to be a branch scratching on the window pane of the hostel we were staying in.

He then returned to Holland and I to Bonn, after seeing my mother off on a ship back to Melbourne. We spent Christmas together with Henk’s parents in Zwolle and we decided that I could just as well continue to work on my M.A. thesis in Holland as in Bonn so after finding a room close to Henk’s I moved to Amsterdam two days before the Zeeland disaster of the night of the 31^st January/1 February 1953.

It took me nine years to persuade Henk to visit Germany and meet Günther, who never did migrate to Australia, but gradually they became good friends although it took more than forty years before they ever spoke of the war together.

 

What follows are excerpts from letters to my mother, the first dating from 1^st February 1953. Gerben Wynia asked me if I couldn’t write something about our early relations with Han and Loesje Voskuil and Gerard and Hanny van het Reve. Henk

himself dealt in some detail with his friendship with Gerard in Toen Reve nog Van het Reve was and although I remember visiting and eating with them in the Galerij and the exotic decorations brought home from the Boekenbal that hung in the stairway, much that was said probably still passed me by. At any rate I do not have the memory for what people said fifty-five years ago that Henk often had.

I’m afraid the excerpts are all embarrassingly youthful and naïve but may give some idea of how very different or the same student life was then and now.

 

1^st February

After dinner last night I came round to Henk’s to do some translation with him, he has an exam on 8^th Feb. It was terribly windy and wet and when I was going to go home about 11 p.m. it was like a hurricane and Henk’s aunt didn’t want us to leave. So I stayed the night in one of her student’s room, who was away for the weekend. This morning I went around to my room, there were piles of broken tiles all over the streets and many broken windows. Areas have been roped off where there is danger of more falling tiles. It is the worst storm in Holland for about half a century. Many of the dikes are broken, Rotterdam is half under water, train services and electricity and telephone disconnected everywhere in the province of south Holland. It seems to have been bad in England too and the night boat to Ireland sank with a lot of passengers. The boats to and from England and Holland didn’t leave at all. All military forces on leave in Holland have been called back to their barracks and every man between 15 and 45 in the areas where dikes are down have had to report to their town halls with shovels. The Red Cross and other organizations are asking for help

and many polder towns and villages have been evacuated. It is slightly better now but last night you couldn’t move in the wind and people had bicycles blown from under them. It is a national disaster.

 

1^st March

Last night we went to a most superb concert. The American negro Big Bill Broonzy. He is an old Blues singer. He has a terrific voice and just brought the house down. He is a very sympathetic and simple figure and every time people clapped he said Thank you, thank you and thank you again. He is 59 and his mother is 101 and an uncle 104. They were both in slavery. You might tell Rein and Edith that I at last met their friends Mr and Mrs Voskuil there and we are going to visit them.

 

16^th March

Will you tell Rein and Edith that we spent a very nice evening with Han and Loesje Voskuil. Just nattering but great fun. Han has asked me to play chess with him which will be fun but I’m sure I’ll be mopped up.

 

15^th June

I don’t know if Rein knows that his friend Han Voskuil has got his doctoraal Cum Laude

 

29^th June

On Friday night we went to Han and Loesje Voskuil, as usual we spent a hilarious evening screaming with laughter.

 

7^th July 53

Last Thursday night we went to the Stuttgarter Kammerorchest in the Concertgebouw. They played the 3^rd, 4^th, 5^th and 6^th Brandenburger Concertos and it was just out of this world. It is easily the best concert I have ever been to. Absolutely ‘mieters’. Han and Loesje were there and afterwards we all went to Reijnders where we sat outside and talked until one o’clock. Henk and I only had 90 cents between us so Han was left to foot the bill. He told us all that he only had 3 guilders and Loesje laughed hysterically when the bill came to over 4 guilders, however Han then produced more money so all was well. Will you tell Rein and Edith that Han has been offered a beaut job in Paris [unless this was supposed to be the Coal and Steel job it never came off – em] and all going well they will go there in September. It is a translating job with absolutely phenomenal holidays. Doesn’t that make Rein green with envy, it does us.

 

22^nd October 53

Today I had a letter to say that I had been accepted for that part-time librarian’s job

at the Royal Institute for the Tropics. I am going there next week with Loesje Voskuil who really got me the job and she will show me the ropes – she had the job before.

 

Oct ’53

Henk had sent poems to Maatstaf and received a nice letter from Bert Bakker who didn’t accept them but asked for more. He said they were influenced by Achterberg.

 

12^th Nov

This evening Henk has gone off to Leiden to a meeting cum party of Minerva, the magazine which publishes some of his poems. We are both interested to know what the other poets are like, we don’t like their work much, but they probably don’t like Henk’s. He has gone off in a clean shirt and best suit most unlike him but he is determined not to give the impression of a long-haired poet.

 

Christmas Eve ’53

Last Monday evening we went to Han and Loesje and spent a super time – there were eight of us there Frida [Vogels] (Rein knows her) whom I met for the first time, Han’s two brothers and Eddie de Boer a Surinamer – an extremely nice chap very clever. Everyone argued until about one a.m. about whether Eddie did think in different terms from us i.e. whether he was influenced by his African past or assimilated into European ideas and ways of thought.

 

14^th Jan 1954

Yesterday we had some exciting news: Maatstaf, which is, whatever you like to say about it, the best lit. mag. in Holland at present has accepted a short story of Henk’s [‘Wim, Emmy en ik’ – em]. We are of course very thrilled as the best people publish in it. The royalty is about £2/2 [I must have been thinking of two guineas. Probably about f 20 – em] which is not stupendous but only rags pay fabulous sums. The editor wrote a very nice letter asking for more.

 

10^th February 1954

Last Thursday night there wasn’t much to do at Antara [the Indonesian press agency where I had an evening job – em] so I left early and went to Han and Loesje Voskuil who were just back from a fortnight in Strasburg where Han worked as a translator for a session of the Coal and Steel. He hopes to go back there in May when he is able to leave the job he has now [at the Stichting Culturele Samenwerking Sticusa – em]. The translators have divine jobs there. The whole thing lasts for about 3 months a year in Strasburg and Luxemburg and you earn £ 8/4/- a DAY during that time, enough to live on for the year. Han worked this time for 13 days and

earned over £ 110. Fantastic heh. He is translating French into Dutch and said that if I were still here next year I might be able to get a job there as there are English observers and then I could translate Dutch into English. This time he could have worked until May in Litxemburg if he hadn’t had to come back for his job – as there was some other conference and still on £ 8 a day!!

 

24-2-54

Last Saturday evening we went to Han and Loesje Voskuil and had as usual a great time nattering until 1.30 a.m. They are super friends. Next week they are coming to us to listen to records again – we borrow beaut ones from the British Council, at the moment we have a Violin Concerto by Bach and a lot of records from Shakespeare by John Gielgud (sic!) and an excerpt from Finnegans Wake read by the author James Joyce which is utter bliss.

We are reading Winnie the Pooh & House at Pooh Corner. We borrowed them from Han Voskuil. They never tire. I must have read them at least fifty times. Henk adores them.

3^rd March ’54

Last night as there was no packet at Antara I went to Han and Loesjes who live a few doors away from the office. As usual an uproarious evening. Tell Rein this: they have a borrowed copy of Du Perron’s Land van Herkomst with all the notes he made on it (copied) [het zg. Greshoff-exemplaar – red.]. They are copying out the notes and going to give us a duplicate.

I am lending Loesje V my typewriter for a few weeks as she wants to practice with the view of getting a job as typist at the Coal and Steel in Strasburg when Han goes again in May.

Oh something funny the time before last when we were at Han and Loesjes I said in connection with something that Rein was at 49 [my mother’s house – em] and Han said Oh does your mother know Rein? Oh yes I said he sees her quite often. But says Han your mother’s MUCH older than Rein (roars of laughter), Henk I think said Oh there’s nothing between them. But Han remained unconvinced and couldn’t quite understand it all and asked if you were like me.

 

31^st March ’54

[…] tell Rein that the Voskuils have been lent an old farm house in the Dordogne in France.

Wouldn’t it make you spit chips? I have seen photos of it – utter heaven with a castle in the middle distance. The owner is the director of the Moderne Boekhandel and he bought it for £ 500, has renovated it inside but can only go there himself for six weeks in the summer. If the offer holds, they will start living there in September as they work in Strasburg in the summer. Then their flat here will be vacant – maybe I can rent one of the rooms, the whole flat costs £ 5 [f 20 – em] odd, central heating included (two rooms, toilet and kitchen and washbasin in cupboard), but that is a bit much for me alone – maybe I can share it with someone. Of course if they go and live in France we will miss their company but can spend holidays with them sometime.

 

12 ^th April ’54

Last Saturday we went round to Han and Loesje where I met an old friend of Rein’s Jaap Oversteegen for the first time. He is very nice and most amusing. We stayed until about 1.45 am and laughed like drains.

 

5^th May ’54

Last Friday evening [Koninginnedag – em] we arranged to go with Han and Loesje to hear some jazz but when we got there we didn’t like it, so walked out and went to see what was happening on the Leidse Plein. It was so full of people you couldn’t move and we didn’t like it there either. The evening was threatening to be a failure when we decided to go to La Pergola, the Italian restaurant. There we ate Canapé

Romano and gorgonzola and drank a bottle and a half of wine between us and talked until 1 am. It was very gay even if it did come to 10/- each. There were Italians singing and every time they came to a crescendo we crescendoed with them and eventually had the whole restaurant in hysterics, ourselves included.

 

31 May ’54

We went to the 10 year jubilee of the magazine Podium last Saturday night. It started at 8.45 and went on until about 4 a.m. Until midnight prose and poetry was read by W.F. Hermans, Bert Schierbeek, Gerrit Kouwenaar, Remco Campert, Jan Elburg and others of which only the first was very interesting, altho’ Campert and Elburg managed to read a fairly decent poem each. Van het Reve and his wife were there and Lucebert who also performed. Schierbeek brought the house down with a line ‘geef ons buffels, buffels, buffels’ unintentionally funny.

At midnight an elderly Spanish lady got up to sing Spanish songs – she was about as Spanish as I am and tended to explain everything as if to kindergarten children. The crowd of about 300 mostly students and Le Canard members got a bit restive as the remainder of the evening was to be devoted to jazz and dancing and began to clap and whistle while she sang. The good soul took that as enthusiastic applause and sang encore after encore. At last it was too much and people began throwing coasters, there were two upper galleries in the café which were busiest, still she went on, now to a rain of paper, as a newspaper Het Vrije Volk (Han Voskuil’s father is editor) had been freely distributed at the entrance, people tore it into scraps and it billowed down accompanied by three table-cloths into the hall. Eventually Gerrit Borgers quelled the mass and the lady was removed. The jazz was only too successful as it was supposed to stop at 3 a.m. but dancing went on until 3.45. We originally left at 2.15 but on arriving at my place per borrowed bike as we had gone by tram because it was raining I found my room key missing. I knew I had had it at the café as I had used it to cut! an open sandwich as we had no knife. Back we went and found it luckily and were able to see the last sensations of the evening.

 

25^th June ’54

Last Friday Henk had a letter from an Englishman in The Hague asking if he could have permission to translate his story ‘Wim, Emmy en ik’ and try and place it in an English magazine. H. wrote that that was alright but that we would like to see the translation first. He got a letter back saying he would be in Amsterdam today (Fri.) and we could meet him. We did this afternoon. His name is James Brockway, he is about 38 and has published quite a bit of poetry inc. one book in ’48 and prose. He has lived in Holland for eight years now and speaks Dutch extremely well. He was in the raf in the war and flew in India. He lives on translating now tho’ he has had a job here. He was very nice, a peculiar little man to see, about 5 ft 1″ and with a limp, quite a bright little face with intelligent eyes and very well read in English, Dutch

and French literature. A very English accent which doesn’t go with his rather continental clothes and open unshy manner. We went over the translation with him which is excellent, a few things that needed alteration but it was extremely fresh and idiomatic.

 

30 vi 54

On Saturday morning I went round to Han and Loesje to see if they were back from Strasburg. They had returned the night before and so I stayed to lunch and arranged that we should go there in the evening. Loesje had also been working at the Coal and Steel as Han’s typist. Han has applied for job of lecturer in Dutch at the Sorbonne in Paris. He doesn’t think he has much chance as the prof is R.C. [Roman Catholic – red.] and Han’s father is editor of a big socialist paper. It would be very nice for them, but it isn’t enough to live on as Paris is so dear. Han says too that he would be so tied down – he has to lecture 2 days a week! In the evening we went to Casablanca with them where we saw the famous French actors Gérard Philipe and Jean Vilar who were in a production of Le Cid that evening in Amsterdam. They are both quite young and look very nice, not at all roué.

 

30 Oct ’54

On Thursday evening we went to Han and Loesje for an hour or so. As usual we had great fun. They have next to no money at the moment but Han goes to Strasburg at

the end of November for his job. They have £ 300 a year but Han only works for 2 months of the year and so can do a lot of work for himself. He is busy learning Italian now and reading Ulysses by James Joyce which means he is surrounded by about 12 reference books and piles of notes. Whatever he does he does thoroughly.

 

15 November ’54

We heard half an hour ago that Henk has won the Reina Prinsen Geerlig prize for literature for 1954. I am in such a state I can hardly type and will probably have to finish this tomorrow. The prize is the only Dutch prize for writers under 26 and was instituted after war in memory of R.P.G. who was a girl killed in the war. It is a very well known and much coveted prize not so much for the financial side of it as for the honour. It is worth about £ 20 sterling plus having your book published and getting a little on royalties. You will probably get this the day it is awarded 24 Nov. at 3.30 p.m. at the University. H. has got it for seven short stories. He entered them in July neither of us being very optimistic. Two weeks ago he got a letter asking his age which he had forgotten to say and then we were a bit suspicious but tried hard not to be optimistic. It is going to be pretty busy as he has to be available for the press and photographers etc, go to parties etc. (me too). The day of the awarding I have to work at the library but hope I can get someone to do it for me instead. The funny thing is that he now has to choose a title before tomorrow for the book and can’t think of one. It may be Consternation which is the name of one of the stories. He may also choose a publisher as they all descend like flies for the job, even tho’ it usually takes up to 18 months before it is published.

Gerben Wynia
Henk Romijn Meijer (1929-2008)

gerben wynia (1958) is docent Nederlands, uitgever (Flanor), publicist en bezorger van het werk van C.O. Jellema.

Eerst de feiten: Henk Meijer wordt op 9 augustus 1929 in Zwolle geboren. Zijn vader is daar directeur van de hervormde kweekschool. Zijn moeder is een zus van de schrijver Aart Romijn. Hij heeft een oudere broer, Rein, geboren op 2 januari 1926. Henk is ongeveer tien jaar als hij zijn eerste vioolles krijgt; in 1944 leert hij zichzelf gitaar te spelen. Na de Mulo (daar werd hij naar toe gestuurd omdat men dacht dat hij een hersenbeschadiging had opgelopen want ten gevolge van een val uit een boom lag hij lange tijd in coma) en de hbs (waar hij naar toe werd gestuurd omdat men dacht dat hij beschikte over een technische aanleg want hij bouwde een radio), behaalt Henk in 1950 op het Christelijk Lyceum te Zwolle zijn gymnasiumdiploma (een 8 voor Nederlands) en gaat hij Engels studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Op woensdag 30 mei 1956, tevens het jaar van afstuderen, trouwt hij met Elizabeth Mollison, een in Australië geboren germaniste.

Datzelfde jaar debuteert hij met Consternatie, bekroond met de Reina Prinsen Geerligsprijs. Die verhalenbundel verschijnt onder de naam Henk Meijer. Gerard Reve helpt hem later aan een pseudoniem. Reve vindt Henk Meijer namelijk niet goed klinken en hij vraagt hem hoe zijn moeder heet. Zo wordt het dus Romijn Meijer.

Op de Amsterdamse Overtoom krijgt hij een ongeluk met zijn scooter, waarbij hij een gecompliceerde kniebreuk oploopt. Hij belandt in het Binnengasthuis op de Oudezijds Achterburgwal, op dezelfde ziekenzaal als J.C. Bloem (beschreven in het verhaal ‘Duivels oorkussen’ uit de gelijknamige bundel).

Begin 1957 emigreert hij naar Australië (zijn broer Rein is hem in 1951 voorgegaan). Eerst moet hij daar nog een jaar revalideren in het revalidatiecentrum Coonac (waarover hij een verhaal schrijft met die titel) want hij loopt erg slecht en heeft veel pijn. In de vrije namiddagen schrijft hij zijn eerste roman Het kwartet. Hij is daarna werkzaam als docent Frans aan de Kensington Central School in Melbourne. In zijn verhalenbundel Onder schoolkinderen (1963) beschrijft hij de ervaringen die hij daar opdoet. Als hij in 1959 terugkeert naar Nederland, wordt hij aangesteld als as-

sistent aan het Engels Seminarium van de Universiteit van Amsterdam. Tot 1962 speelt hij viool en gitaar.

In de jaren 1962-’63 verblijft hij in de Verenigde Staten. Eerst in New Haven, waar hij met een fellowship van The American Council of Learned Societies aan de University of Yale studeert en daarna, na de klassieke ‘coast to coast’-reis met een oude Ford Station Waggon, aan het San Francisco State College. Dat College is op dat moment beroemd om zijn Creative Writing Courses, gegeven door schrijvers als Kay Boyle en Norman Mailer. Henk zat in een ‘class’ met onder anderen Ken Kesey (hij zou later beroemd worden met One Flew over the Cuckoo’s Nest). Henk en Molly bezoeken in San Francisco vele jazzclubs en daar ontmoet hij o.a. John Coltrane, Dizzy Gillespie, Miles Davis en ook Yusef Lateef met wie hij bevriend raakt. In 1962 geeft hij zijn vioolspel definitief op. In Amerika koopt hij een akoestische gitaar en neemt les bij Eddie McFadden.

Van 1964 tot 1986 is hij als wetenschappelijk hoofdmedewerker voor Engelse en Amerikaanse literatuur verbonden aan het Engels Seminarium. In de periode 1979-1981 keert hij terug naar Amerika en geeft hij als ‘Writer-in-residence’ les aan de University of Minnesota. Naast zijn werk als docent en schrijver is hij actief als jazzgitarist. Hij volgt een cursus bij Nedley Elstak en koopt een Fender gitaar die hij later inruilt voor een Barney Kessel Gibson en een Gibson uit de jaren dertig. Hij jamt met bekende jazzmusici als Frits Müller, Johnny en Truus Engels, Wim Overgaauw en Willem van Manen. Bovendien is hij redacteur van Literair Paspoort (1978-1982) en Maatstaf (vanaf 1982) en in i983-’84 is hij gastredacteur van Propria Cures.

Vanaf 1964 woont hij afwisselend in Amsterdam en Le Roc, dat is vereeuwigd in de verhalenbundel Bon voyage, Napoléon en andere dorpsverhalen (1976). Vier jaar, van 1995 tot 1999, is hij bestuurslid van het Fonds voor de Letteren.

Zelden of nooit wordt zijn literaire werk bekroond maar in januari 2005 ontvangt hij de Max Pam Award voor Alle verhalen tot nu toe (2004). Pam schrijft in zijn juryrapport: ‘Niettemin gaat de Max Pam Award van dit jaar niet naar Robert Anker en evenmin naar Maarten ’t Hart, maar naar Henk Romijn Meijer, voor zijn bundel Alle verhalen tot nu toe. Henk Romijn Meijer is een geweldige stilist. “Ware hij een wielrenner dan zien wij hem als een tijdrijder: het bovenlichaam onbewogen, de benen voorttrappend in een nimmer onderbroken cadans, tot hij in hetzelfde tempo waarmee hij begonnen is ook de finishlijn passeert. Het ziet er misschien niet spectaculair uit, maar de kenners tikken elkaar aan en spreken hun bewondering uit over zijn techniek en snelheid,” aldus de jury. De verhalen van Henk Romijn Meijer zijn vaak ontroerend en grijpen naar de keel vanwege de onderkoelde tragiek. Zijn gevoel voor perfectie is bij het ouder worden alleen maar toegenomen. Al eerder wees de jury erop dat Henk Romijn Meijer wel eens op een longlist voorkomt, maar dat de echte grote prijzen tot dusver altijd aan hem voorbij zijn gegaan. Aan die misstand is met de toekenning van de Max Pam Award een einde gekomen. De jury wil Henk Romijn Meijer van harte feliciteren. En dan nu muziek!’

In 2005 verkoopt hij zijn Amsterdamse woning en koopt een tweede huis in Souillac, in de Dordogne, de streek die de achtergrond vormt van een van zijn succesvolste boeken, de roman Mijn naam is Garrigue (1983). Met zijn vrouw vestigt hij zich definitiefin Frankrijk. Op 23 februari 2008 overlijdt hij op achtenzeventigjarige leeftijd in zijn huis in Souillac. Zijn oeuvre telt ruim dertig titels, waaronder zes romans en negen verhalenbundels.

Vriendschap

Dit alles wist ik niet – en kon ik voor een deel ook niet weten want ik ben op de zaken vooruit gelopen door zijn hele leven samen te vatten – toen ik tijdens mijn studie in Groningen van Henk Romijn Meijer de verhalenbundel Bang weer kocht bij boekhandel Berghuis. Voorin noteerde ik de datum van aankoop: 24 september 1982. Het zijn van die zeldzame ervaringen in het leven van een lezer dat je na het lezen van een boek met absolute zekerheid weet: dit is bijzonder, van deze schrijver wil ik meer, wil ik alles lezen. De lectuur van de vier prachtige verhalen uit Bang weer was zo’n ervaring. Vanaf dat moment ben ik hem blijven volgen en reeds verschenen werk kocht ik antiquarisch.

In 1991, ik schreef toen recensies voor De Twentsche Courant, besprak ik onder de titel ‘Feilloos oor voor alledaagse conversatie’ twee kort na elkaar verschenen verhalenbundels van Henk Romijn Meijer. Een lovende recensie, uiteraard. Op die manier kon ik eindelijk eens iets terug doen voor de door mij bewonderde auteur. Tot mijn verrassing ontving ik een maand later een brief van hem. Hij schreef:

‘Geachte heer Wynia, Hoewel boekbesprekingen natuurlijk in de eerste plaats voor lezers bestemd zijn en niet voor schrijvers, wilde ik u toch laten weten met hoeveel plezier ik uw recensie van De prijs per vel en Hartstocht heb gelezen die op 11 mei in de Twentsche Courant stond (iemand uit Enschede stuurde mij het stuk). Het gebeurt niet zo vaak dat iemand de tijd en ook de moeite neemt om zorgvuldig te lezen en nieuw werk in verband te brengen met het vroegere: ik was getroffen door uw sympathieke, uitvoerige artikel!’

Vervolgens gaat hij uitvoerig in op een paar opmerkingen die ik in mijn recensie maakte. Zo vond ik het jammer dat hij twee verhalen niet had opgenomen. Zijn commentaar luidde als volgt:

‘Bij het bundelen heb ik “Hello Minnesota!” eerlijk gezegd volledig vergeten. Van “Wat bezielt Pieter de Geel” meende ik dat het niet genoeg substantie zou hebben voor de bundel. Misschien heb ik daarin geen gelijk.

In elk geval hoop ik dat u deze brief vooral ziet als een bewijs van waardering voor uw artikel. Met vriendelijke groet en hoogachting, Henk Romijn Meijer’

 

Mijn recensie en deze brief markeren het begin van een vriendschap die duurde tot zijn dood op 23 februari 2008; een vriendschap die onder meer resulteerde in het samenstellen van een aantal boeken, die verschenen bij Flanor, de uitgeverij waarvan Willem Huberts en ik de drijvende krachten zijn. Beiden zijn wij een groot liefhebber van het werk van Henk en dus prijken er vijf titels op onze fondslijst: een klein maar waardevol schaduwoeuvre.

Het eerste boek dat wij uitgaven, geïllustreerd met foto’s van zijn vrouw Elizabeth Mollison (Molly), was een bundel met vier in Le Roc gesitueerde verhalen, getiteld Vanuit mijn raam gezien (1996) – tevens de titel van de bundel Franse verhalen die ik met Molly samenstelde en die in 2009 verscheen. Deze vier verhalen vormen een soort vervolg op Bon voyage, Napoléon; drie verschenen eerder in Maatstaf en het vierde, afsluitende verhaal schreef Henk speciaal voor deze Flanor-uitgave.

Een jaar later, in 1997, stelde ik met hulp van Henk een bibliografie samen van zijn verspreide publicaties. Het was een vruchtbare samenwerking: veel teksten die ik terugvond was hij vergeten en van de weeromstuit werd hij gaandeweg steeds enthousiaster en stuurde me allerlei teksten toe die ik niet kende. Henk bedacht de titel: En maak het vooral niet te lang en schreef een voorwoord. Tevens besloten we het in dagboekvorm geschreven verhaal ‘Nazomer in La Coutonnade’ op te nemen.

Daarna verscheen Recepten uit een oud archief (2000), waarin ik teksten van Henk bij tekeningen van Teunn (pseudoniem van Teun Nijkamp) opnam. Midden jaren ’60 werden ze gepubliceerd in De Nieuwe Linie. Voor deze eerste uitgave schreven Teunn en Henk allebei een voorwoord. Henk herinnerde zich het bijzondere samenwerkingsverband ‘als een spannend avontuur. Ik bedacht een tekstje naar aanleiding van het een of ander, een advertentie, een dwaas bericht in de krant, een modieus cliché, of wat ook, en naar aanleiding van die woorden liet Teunn zijn fantasie vrij spel.’

In de loop der jaren waren ongeveer vijftien verhalen van Henk in het Engels vertaald. Het merendeel daarvan verscheen in The Three Penny Review, een prestigieus Amerikaans tijdschrift. Mijn voorstel om een aantal te bundelen juichte Henk van harte toe: dan konden zijn Engelse en Amerikaanse vrienden ook eens kennisnemen van zijn werk. En zo verscheen in 2002 de bundel Rear window and other stories: tien verhalen, waarvan er zeven waren vertaald door Molly, met een mooie, door haar gemaakte foto op het omslag en een voorwoord van de schrijver.

De laatste uitgave die Henk en ik hebben gemaakt is een heel bijzondere: The memory game (2005). Het is het Engelstalige libretto voor een door Joel Hoffman gecomponeerde opera, die op 30 mei 2003 in Cincinnati zijn wereldpremière beleefde. Het libretto dat Henk schreef is gebaseerd op het levensverhaal van de uit Krakow afkomstige joodse volksdichter en componist Mordechai Gebirtig (1877-1942). Leven en werk van Gebirtig interesseerden hem zeer, samen met zijn vrouw ging hij ook naar Krakow om ter plaatse onderzoek te doen. Het plan om een ander door hem in 1988 of ’89 geschreven libretto uit te geven, kon door zijn verslechterende gezondheidstoestand helaas niet meer gerealiseerd worden. Op dit libretto, getiteld Jane gaat op dienstreis, zou (als ik me goed herinner) Bernard van Beurden een opera componeren, wat om mij onbekende redenen helaas nooit gebeurd is.

Ziekte: ‘een schone bladzijde’

Op 11 maart 2003 werd bij Henk prostaatkanker geconstateerd. In zijn dagboek noteert hij ogenschijnlijk laconiek: ‘Hoor dat ik prostaatkanker heb – een schone

bladzij, een nieuw geluid.’ En dan volgt er een verslag van het Boekenbal waar hij te gast was. In eerste instantie leek de therapie aan te slaan maar op een gegeven moment constateerde de specialist toch uitzaaiingen. Hij verzwakte snel en omdat ze in 2005 hun huis aan de Amsterdamse Transvaalkade verkocht hadden en vanaf dat moment permanent of in Souillac (‘ons winterpaleis’ zoals hij het noemde) of in Le Roc woonden, moest hij zo nu en dan terug naar Nederland, naar het amc voor therapie.

Op 8 mei 2007 stuurde Henk me een ansicht, een oude zwartwitfoto van de Brederodestraat in Zwolle. Achterop schreef hij: ‘Week in Amsterdam – moeilijk. Als Henk Bernlef en Eva niet zo behulpzaam waren geweest met auto en taxi had ik mijn jazzclub niet gehaald – de naweeën zijn kennelijk veel langer dan wordt gezegd. Ik kan geen letter schrijven. Veel groeten, veel dank, Henk.’

Bij de definitieve verhuizing naar Frankrijk vindt Henk onder meer een typoscript terug van de roman Verhoudingen. Een farce. Het 211 bladzijden tellende typoscript is gedateerd ‘Le Roc 28 VIII ’70’. Hij stuurt het me en na lezing ervan schrijf ik hem een enthousiasmerende brief. Daardoor geïnspireerd, besluit hij als de verhuisperikelen achter de rug zijn deze na negatieve kritiek van Van Oorschot terzijde geschoven roman te herschrijven. Op 29 augustus 2006 noteert hij in zijn dagboek: ‘Ben nu al minstens twee weken bezig om Verhoudingen in de ik-vorm om te zetten – het idee kwam plotseling en onverwacht – het verbaast me dat het dertig jaar heeft geduurd tot ik op het idee kwam en dat ik het aandurfde.’ Hij werkt er hard aan en 19 januari 2007 is het boek af. Als de roman, die hij aan mij opdraagt, in de herfst van dat jaar verschijnt, beseft hij dat het zijn laatste zal zijn. De laatste brief die hij me schrijft dateert van 3 november 2007. Hij eindigt zo:

‘Ik ben ontzettend blij dat ik het boek heb afgekregen voordat die ziekte werkelijk toesloeg. De recensies op de computer heb ik kunnen lezen – zij het met moeite – een hele vreemde van iemand in Trouw – van wat een hele sombere man moet zijn, en ook de onvolprezen Janet Luis – maar een hele mooie in Het Parool.

Ik ben blij dat je de opdracht leuk vindt – hij is wel verdiend na al de aanmoediging.

De gitaar klinkt straks weer als vanouds, schrijf je met een benijdenswaardig optimisme. Ik ben bang dat de laatste accoorden wel zijn uitgespeeld. Ik heb zelfs geen eelt meer op mijn vingertoppen.’

Literaire nalatenschap

Op 15 november 2007 stuurde Molly me een email. Ze schreef: ‘Wij zijn bezig ons testament een beetje te herzien en Henk wilde graag jou als zijn literaire executeur benoemen. Hij wist niet hoe dit in zijn werk moest gaan en vroeg advies aan Martine Bibo, jurist bij het Fonds. Zij schreef dat het mogelijk was een legaat te maken maar stelde ook voor dat manuscripten en evt. curiosa aan het Letterkundig Museum geschonken konden worden met stipulatie dat jij in ieder geval altijd inzage

zou kunnen hebben. Aangezien Henk al heel veel oude manuscripten aan het Museum heeft geschonken, lijkt dit hem de beste oplossing. Wat is jouw mening?’

Ik liet hen weten dat ik dit een goede oplossing vond en dat ik Molly uiteraard met raad en daad zou bijstaan bij het ordenen en beheren van Henk z’n literaire nalatenschap.

Op 23 februari 2008 overleed hij in hun huis in Souillac. Henk werd 78 jaar. Op haar verzoek hielp ik Molly bij het opstellen van een tekst voor een rouwadvertentie in de NRC en voor de rouwkaart, en bij het zoeken van een passende dichtregel. We kozen voor deze van Vasalis: ‘Het werd, het was, het is gedaan.’ Spijtig genoeg kon ik niet bij de begrafenis aanwezig zijn.

De zomer van datzelfde jaar reisde ik af naar Souillac. Molly wachtte me op bij het station toen ik ’s avonds aankwam. Het was al donker en in haar auto reden we naar de avenue Roger Couderc. In de keuken had ze de tafel voor me gedekt. Ze serveerde een eenvoudig maar heerlijk souper.

Nadat ze was vertrokken – zij sliep in hun huis in Le Roc, dat ze ruim veertig jaar geleden hadden gekocht – pakte ik mijn tas uit, schonk een glas wijn in en liep naar de werkkamer van Henk: twee wanden met boeken (overwegend Engelse en Amerikaanse literatuur), het oude bureau van zijn vader, een hondenmand bij de verwarmingsradiator, een gemakkelijke stoel om in te zitten luisteren en lezen, een oude radio, ruime vensters die op straat uitkeken.

Ik denk dat het ongeveer middernacht was. Ik ging op zijn bureaustoel zitten. Links vier laden, rechts vier laden en onder het schrijfblad een brede, ondiepe lade. Aarzelend trok ik een la open, en daarna nog een, en toen nog een. Mappen, enveloppen, stapels papier: wat er zoal aan tastbaars overblijft van een schrijversieven. Dat alles zou ik dit weekend samen met Molly doornemen. Ik bladerde, las hier en daar wat en voelde me een beetje een indringer in dat grote huis, vlak bij de rivier de Dordogne, waar Henk een paar maanden eerder was overleden. Er kwam geen auto voorbij, niemand liep op straat, geen hond blafte. De verleiding was groot om te blijven zitten aan Henk z’n bureau, om de laden allemaal te openen, om de muurkast in de hoek te onderzoeken maar ik deed het niet.

Door de woonkamer liep ik naar de balkondeuren (alle vertrekken bevinden zich op de eerste etage, de benedenverdieping wordt gebruikt voor opslag en dergelijke). In de verte hoorde ik het water van de rivier. De hemel was helder, overal sterren. Voordat ik ging slapen, zat ik er geruime tijd, keek (er was vrijwel niets te zien) en luisterde (er was vrijwel niets te horen).

Dordogne

Zaterdagochtend. Molly kwam de trap op en met z’n tweeën gingen we naar de werkkamer van Henk. Ik nam plaats aan zijn bureau, Molly ging naast me zitten. La na la werkten we door. Een ochtend en een middag: een schrijversleven ging door onze handen. Bij hun definitieve verhuizing naar Frankrijk had Henk al een aan-

zienlijke hoeveelheid materiaal aan het Letterkundig Museum geschonken maar, zo werd mij al snel duidelijk, heel veel ook niet.

Hoewel het nog geen halfjaar geleden was dat Henk overleed, bekeek Molly met mij alle brieven, foto’s, ansichten, manuscripten, typoscripten, overdrukken, knipsels et cetera – ik stelde het bijzonder op prijs dat ze dat samen met mij wilde doen en was onder de indruk van de bewonderenswaardige rust waarmee ze zich van deze emotionele taak kweet. Een enkele keer moest ze even weg voor een boodschap in het stadje of om haar hondje Fanny uit te laten.

Die avond gingen we uit eten met Nederlandse vrienden en om een uur of elf zette ze me af voor hun woning in Souillac, waarna zij doorreed naar Le Roc. De volgende ochtend, zo spraken we af, zouden we verder werken. Ze gaf me een dvd met daarop een interview met Henk. Kort voor zijn dood opgenomen door Jacinta Holtslag. Alvorens te gaan slapen, besloot ik een stukje van dat interview te bekijken. Het bleek opgenomen te zijn in de woonkamer waar ik op dat moment zat. Een aangrijpend interview, zeker op dat moment en op die plek; het spreken viel hem zichtbaar en hoorbaar moeilijk, zo nu en dan moest hij een pauze inlassen om water te drinken. Na een paar minuten gekeken te hebben, realiseerde ik me opeens dat ik op dezelfde plek zat waar Henk zat toen de opname werd gemaakt. Alsof ik in een spiegel keek. Ik keek naar een doodzieke man met achter zich een

boekenkast en als ik me opdraaide zag ik diezelfde boekenkast. Onmiddellijk zette ik de opname stil. Ik haalde de dvd uit het apparaat, liep naar het balkon en ging daar zitten om het gevoel van vervreemding en beklemming kwijt te raken. Diepe stilte, diepe duisternis. Lang heb ik daar die nacht gezeten, wegstarend in het stroomdal van de Dordogne.

 

De hele zondagochtend werkten Molly en ik verder. Na het bureau ordenden we de muurkast en een deel van de boekenkast. Dozen vol materiaal brachten we naar beneden. Vrienden van haar zouden ze meenemen naar Nederland met als eindbestemming het Letterkundig Museum in Den Haag. ’s Middags brachten we een bezoek aan het graf van Henk. De kleine begraafplaats bevindt zich op ruim tien minuten wandelen van Le Roc. Een zandpad leidt ernaartoe, links en rechts hoge, oude buxusstruiken, een paar oude schuren. Op het graf een eenvoudige grafsteen, toen nog zonder jaartallen en naam.

De zon scheen, het was prachtig weer. We wandelden terug naar het dorp en van daaruit, tussen walnootbomen, velden met tabaksplanten en maïsland door, naar de Dordogne. Langs de rivier liepen of zaten mensen, ze genoten van hun vrije zondagmiddag. We kwamen langs het houten vakantiehuisje waar ik met mijn gezin in de zomervakantie van 2002 een paar weken verbleef (herinneringen aan de kast die ik samen met Henk in elkaar zette, aan wandelingen met Molly, aan een tocht met Henk en Molly langs allerlei Garrigue-plekken). Die avond aten we op het terrasje voor hun huis in Le Roc. Buurvrouw Lucette kwam even langs voor een praatje. Molly bereidde een heerlijke maaltijd voor ons tweeën: verse sperziebonen en een voortreffelijke eendenborstfilet.

Maandagochtend in alle vroegte bracht ze me naar het station. De klus was geklaard, het werk kon beginnen: in mijn rugzak behalve vuile was, veel materiaal dat ik thuis rustig wilde bekijken. Brieven, foto’s, manuscripten, typoscripten en ook vijftien kleine dagboekcahiers – een rugzak vol kostbaarheden.

[2011/3-4]

Bij dit nummer

In 2001, bij de verschijning van Henk Romijn Meijers roman Oprechter trouw, schreef Max Pam: ‘Tom van Deel heeft ooit eens gezegd dat Romijn Meijer nog steeds een schrijver is die ontdekt moet worden.’ Waaraan Pam toevoegde: ‘nu Romijn Meijer zelf net zo oud is als de hoofdpersonen uit zijn laatste roman, geldt nog steeds hetzelfde.’

Ook tien jaar later lijkt dit onverminderd het geval te zijn.

Is dat erg? Nee: voor een schrijver die nog ontdekt moet worden, ligt er een toekomst in het verschiet. De Parelduiker stemde daarom graag in met het idee van Gerben Wynia, Romijn Meijers literair executeur testamentair, voor een aan hem gewijd themanummer. Met Wynia als gastredacteur en gesteund door Romijn Meijers weduwe Elizabeth Mollison (‘Molly’) werd onder meer geput uit Romijn Meijers literaire archief. Dit nummer brengt onderbelichte en zelfs onbekende kanten van zijn schrijverschap in beeld.

Steeds weer blijkt dat hij zijn uitgangspunten en technieken als schrijver trouw bleef Henk Romijn Meijer was een ironicus, een observator en ‘een geweldige stilist’ (wederom Max Pam). Hij bereikte geen groot publiek, ook omdat hij zich vooral toelegde op het korte verhaal. Zijn grootste successen waren derhalve de romans Mijn naam is Garrigue en Oprechter trouw.

Romijn Meijer wordt wel een writer’s writer genoemd. Toch biedt zijn veelzijdige schrijverschap veel meer. Zijn brede oriëntatie blijkt in dit nummer onder meer uit zijn banden met de wereld van de jazz en die van de beeldende kunst, en met literaire generatiegenoten, onder wie Gerard Reve (een aparte bijdrage over hun relatie werd te elfder ure ingetrokken), J.J. Voskuil en Geert van Oorschot.

‘Zo bedacht ik laatst dat Adriaan Morriën, Henk Romijn Meijer en J.J. Voskuil, schrijvers van naam met een oeuvre van onbetwistbaar literair gehalte, nog nooit zijn bekroond. Of ze een bekroning ambiëren, weet ik niet, maar vreemd blijft het wel.’ Aldus Hanny Michaelis in haar ‘Dankwoord bij de aanvaarding van de Anna Bijns Prijs 1995’. En hoewel Morriën en Voskuil wel degelijk gelauwerd zijn, alsook Romijn Meijer – in 1954 met de Reina Prinsen Geerligsprijs en in 1955 met de Essayprijs van de gemeente Amsterdam – haasten wij ons Hanny Michaelis van harte bij te vallen: het ten onrechte veronachtzaamde oeuvre van Henk Romijn Meijer is ‘van onbetwistbaar literair gehalte’. Alle reden dus voor de redactie van De Parelduiker om een dubbelnummer aan zijn leven en werk te wijden.