Marco Entrop
Heidewitzka
De radiojaren van Remco Campert

Marco Entrop (1956) is redacteur van De Parelduiker.

Hij zou een verre neef van Somberman kunnen zijn. Het zit meneer A. te Z. niet mee in het leven. Zijn dokter heeft gezegd dat hij zich over zijn gezondheid geen zorgen hoeft te maken… dat zal de dokter wel doen… En hij knijpt de kat in het donker… maar het blijkt zijn tante te zijn… En zijn dochtertje rookt een pakje sigaretten per dag… en dat is echt te veel, zegt de juffrouw van de bewaarschool… En hij verliest steeds maar met knikkeren… En laatst blies hij eens flink in de bus… en toen vroeg de bestuurder of hij het voertuig wilde verlaten… En zijn vrouw klaagt altijd over haar figuur… en nu heeft hij haar een figuurzaag gegeven…

Meneer A. te Z. heeft botte pech. Als hij eindelijk is doorgedrongen in het kasteel van Doornroosje, die daar al honderd jaar ligt te slapen, en hij zich voorover buigt om haar wakker te kussen, slaat ze haar ogen op en kijkt ze hem vernietigend aan: ‘Ga je weg, viezerik!’ Ja, als zo je problemen liggen …

De problemen had Remco Campert verzonnen. Het refrein was ontleend aan het lied ‘Heidewitzka’ van Willy Derby, een hit uit de jaren dertig, dat weer een vertaling was van een Duitse carnavalsschlager.Ga naar eindnoot1 Rijk de Gooyer (1925-2011) deed met een trillerig stemmetje verslag van de narigheid die meneer A. te Z. zich op de hals had gehaald, muzikaal ondersteund door een jengelend orgeltje. ‘Liggen zó uw problemen?’ heette het nummer dat in september 1963 door platenmaatschappij Artone op een ep’tje werd uitgebracht. Op de B-kant boorde De Gooyer nog meer problemen aan, het ene nog absurder dan het andere. Een succes was het plaatje niet. Er werden slechts 45 exemplaren van verkocht.Ga naar eindnoot2

Het typetje van De Gooyer was een vaste attractie in het amusementsprogramma Specialiteitentheater, dat van 1961 tot 1964 op de zaterdagavond werd uitgezonden door de vara-radio. Het idee voor dat programma kwam van Joop Koopman (1930-2011). Koopman was sinds 1957 als regisseur en samensteller verantwoordelijk voor de gevarieerde programma’s van de vara. Bij zijn aantreden drukte hij meteen zijn stempel op het zaterdagavondamusement door tekstschrijvers aan te trekken als Kees Stip, Michel van der Plas en Simon Carmiggelt. Hij wilde wegblijven van de recht-op-enneergein en op de radio meer spirituele humor brengen. Zo bedacht Koopman het programma Plein 8 uur 13, een wekelijks amusementsprogramma met sketches, conferences en muziek, waarvoor hij een beroep deed op uitvoerende artiesten als Tom Manders (Dorus), Hetty Blok, Corrie Brokken en de acteurs Luc en Ton Lutz, Henk van Ulsen en Guus Hermus. In de aanloop naar het tweede seizoen van Plein 8 uur 13, dat begon op zaterdag 11 oktober 1958, benaderde Koopman Remco Campert. Waarschijnlijk was hij gecharmeerd geweest van Camperts bijdrage aan het Nationaal programma op Bevrijdingsdag. Voor het amusementsprogramma Dertien jaar later en … nog gelukkig had Campert een kolderschets over de jaren vijftig geschreven, die voor de microfoon was opgevoerd door Andrea Domburg en Guus Oster.Ga naar eindnoot3 Iets dergelijks wilde Koopman ook, maar dan wekelijks.

Campert schreef de sketch ‘Thuis best?’, een dialoogje tussen een Hij (Guus Hermus) en een Zij (Andrea Domburg), die aan het eigenlijke programma voorafging en werd uitgezonden pal na het radionieuws van 20.00 uur. Aan de vooravond van de eerste uitzending van Plein 8 uur 13 liet Campert aan het Algemeen Dagblad weten dat deze radioschrijverij niets te maken had met zijn poëtische idealen. ‘Thuis best?’, vertelde hij, ging over twee mensen die zich vervelen en fantaseren dat ze iets fantastisch gaan doen. Ten slotte besluiten ze gewoon thuis te blijven, bij de radio. Campert maakte zich geen zorgen over reacties: ‘Mijn lezers zullen wel niet naar mijn radio-werk luisteren, en de luisteraars niet grijpen naar mijn gedichten.’Ga naar eindnoot4

Campert begon voortvarend aan de klus en leverde wekelijks zijn dialoogje in. Tegenover de journalist Henk Kolb die Campert thuis, in villa Jagtlust, opzocht om hem te interviewen over het schrijven van radioteksten, was de dichter minder zeker van zijn zaak: ‘Ik ben eraan begonnen met de overtuiging dat ik het een heel seizoen kan volhouden. Echter, ik weet niet met welke overtuiging ik zal ophou-

den… Dit seizoen doe ik het graag, hoewel ik een beetje terugschrik voor het “vaste”. Maar volgend seizoen? Dat denk ik niet. Het schrijven voor de radio is overigens niet de slechtste manier van geld verdienen.’Ga naar eindnoot5 Campert maakte het seizoen niet vol; halverwege nam Willy van Hemert ‘Thuis best?’ van hem over.

Zoedoede zolgiek

In 1958 werd ook de kiem gelegd voor de samenwerking tussen Campert en Rijk de Gooyer. Aan dat moment zit een anekdote vast, verteld door De Gooyer.Ga naar eindnoot6 Op de verjaardag van Simon Carmiggelt smeerde Geert van Oorschot De Gooyer een abonnement aan op Tirade, volgens de komiek een oude truc van de uitgever. ‘En in Tirade vond ik “Drie ½-acters” van Remco Campert. Daar heb ik uren om zitten lachen. Die vond ik enorm. En ik heb toen Remco opgebeld en vroeg hem of ik die mocht voordragen voor de radio. Dat heb ik gedaan en met – mag ik wel zeggen – veel succes.’

In september 1958 publiceerde Campert in Tirade: ‘Komische schets’, ‘De man en de hond’ en ‘De kamer’.Ga naar eindnoot7 Vooral de ‘Komische schets’ zal een kolfje naar de hand van De Gooyer zijn geweest. Het is een tweespraak tussen een agent en een voorbijganger die op een welhaast Monty Pythoniaanse wijze ontspoort. De agent houdt de man staande omdat het verboden is een bepaalde straat in te lopen. De man wil dan zijn route via een andere straat vervolgen, maar zo gemakkelijk komt hij er niet van af. De agent lukt het namelijk niet het gebod ‘Verboden toegang’ op de juiste manier uit te spreken en wil de passant niet laten gaan voordat dit hem is gelukt:

U mag hier niet passeren, meneer, het is hier Verdoden Goetang … Geboden Oetang … Vorbeden Toetang … Verboeden Toggang … Zerboden Zooggang … Zerbolen Zoezang … Gevlogen Voetvang … Geboren Moezang … Vergloren Moegang … Hoboden Boebang … Verstoken Boeman … Korone Woewong… Blazane Wouters … Kabale Poters … Penere Plosplang … Zoedoede Zolgiek … Zarone Bolgang…. Bor geze Katjang … Sakarre Bloedtong … Sacrale Maaglang …

Het is niet bekend wanneer Rijk de Gooyer ‘Komische schets’ voor de radio heeft gebracht, maar in 1959 nam Cabaret Lurelei deze sketch op het repertoire in zijn theaterprogramma Helaas, uitgevoerd door Eric Herfst en Ben Rowold.Ga naar eindnoot8

Liggen zó uw problemen?

Muziek, sketches en conferences waren eind jaren vijftig, begin jaren zestig de pijlers van het zaterdagavondamusement bij de vara-radio. Na Plein 8 uur 13 en zijn opvolger Week uit – week in zocht Koopman naar mogelijkheden om het cabaretgehalte van de door hem geleide verstrooiende programma’s verder te vergroten, zeker met het oog op de toenemende concurrentie van de televisie. Naast Kees Stip

trok hij nu ook Alexander Pola, Jelle de Vries, Jan Blokker en Ernst van Altena als vaste tekstschrijvers aan en brak met de traditie van elke zaterdagavond hetzelfde amusementsprogramma. Dat werden er voortaan drie verschillende. Een daarvan was het maandelijkse Specialiteitentheater, dat op 28 oktober 1961 zijn deuren opende.Ga naar eindnoot9 In de vara-gids van die week werd het programma aangekondigd als een ‘gevarieerde radioshow’, waarin naast veel liedjes en muziek plaats was ingeruimd voor ‘vrolijke scènes’, ‘grappige momentopnamen’ en de ‘fijne humor’ van Kees Stip. Het doek ging open voor artiesten als Rudi Carrell, Tonny Huurdeman, Luc Lutz en de Wama’s, ‘het duo van de kolder in optima forma’, en het Metropole Orkest, dat ‘al dit opgewekte, vrolijke, aanstekelijke, koddige, gesproken woord muzikaal spontaan, en ook briljant omlijst.’ Hoewel Campert in deze opsomming van medewerkers niet met name werd genoemd, was hij vanaf het begin bij het programma betrokken. Van zijn bijdragen aan de vierentwintig uitgezonden afleveringen van Specialiteitentheater zijn er dertien in typescript overgeleverd.Ga naar eindnoot10

De werktitel ‘Vragenrubriek’ evolueerde al snel via ‘Ach meneer A. te Z.’ naar de titel waarin de sketch zou voortleven: ‘Liggen zó uw problemen?’ De oudste bewaard gebleven tekst is die van de tweede uitzending, op zaterdag 25 november 1961:

Overspel met poppenspeler

Met raad en daad: waar konden we dat eerder lezen? Medio november 1960 verscheen het eerste nummer van het tweemaandelijkse jongerenblad Twen, dat daarna nog onder de titel Taboe drie nummers beleefde. Onder redactie van onder anderen André van der Louw werkten aan dit tijdschrift schrijvers en fotografen mee die destijds deel uitmaakten van de aanstormende Nederlandse culturele elite. In de

vier verschenen afleveringen komen we de namen tegen van Simon Vinkenoog, Lucebert, Gerrit Kouwenaar, Renate Rubinstein, Fritzi ten Harmsen van der Beek, Cees Nooteboom, Sanne Sannes, Ed van der Elsken en Eddy Posthuma de Boer. Campert verzorgde de brievenrubriek, ‘Remco’s daad en raad’, waarin hij op jolige toon inging op vragen en problemen van lezers.Ga naar eindnoot11 Met onzinantwoorden op onzinvragen nam Campert de destijds populaire adviesrubriek ‘Lieve Lita’ uit het damesweekblad Libelle op de hak, waar lezers en lezeressen anoniem voor hun problemen gehoor konden vinden. Zo ontving bijvoorbeeld ene Madeliefje te Z., misschien wel een plaatsgenote van meneer A., het volgende advies:

Ik zou geen overhaaste stappen doen die u later betreurt, Madeliefje! Er moet toch wel een oplossing zijn voor de slechte adem van uw minnaar. Bespreek het eens met uw man, misschien weet hij raad. Gedrieën vindt u er vast wel wat op!

Meligheid troef. Of het nu ging over relaties, kamperen met een oom en tante of over geestverruimende middelen:

Nee, geachte B. te K., het is niet bij de kruidenier verkrijgbaar. Waarschijnlijk bent u in de war met majoraan, een bekend lipbloemig heestergewas met eironde, grijsachtig groene blaadjes, als kruiderij bij spijzen gebruikt. Uw verzoek om ongebruikte postzegels en tramkaarten geef ik hierbij aan de lezers door.

Uit de inboedel van Twen/Taboe kwam meneer A. te Z. tevoorschijn. Meneer A. is getrouwd en heeft een zoon en een dochtertje. Zijn vrouw loopt voortdurend bij hem weg en doet dat met de meest uiteenlopende types: een pottenbakker, een poppenspeler, een operazanger, een museumdirecteur, een sopraansaxofonist en een sneltekenaar. Ze dragen allemaal een baard en zijn in het bezit van een sport-

vliegtuig of sportwagen. Elke keer vanuit een ander exotisch oord stuurt ze A. dan een pesterige ansichtkaart met de waarschuwing dat hij eraan moet denken het gas af te sluiten, haar trouw moet blijven en dat hij haar cadeautje voor Moederdag niet mag vergeten, zoals in de uitzending van 12 mei 1962:

Komt rijk, komt raad

Nadat het grammofoonplaatje van De Gooyer in de handel was gekomen, tekende Campert nog voor één seizoen Specialiteitentheater. Kort daarvoor, in de zomer van 1963, had hij in een radio-interview met Nol Gregoor zijn werk voor de radio in het licht van zijn schrijverschap bezien. Het schrijven van de teksten voor Rijk de Gooyer was iets wat hij weliswaar met veel plezier had gedaan, maar hij voelde er zich in het dagelijks leven niet zo bij betrokken, niet zoals bij het schrijven van een gedicht, verhaal of een roman. In dat opzicht – Campert gaf het volmondig toe – was hij ook een broodschrijver. ‘Dat is gewoon een taak die ik op die dag een uur lang moet doen, schrijf ik die tekst en lever hem in, maar daar loop ik verder niet aan te denken. Dat is dus een ander soort schrijven, wat toch het echte schrijven is voor mij, waar ik dus dag en nacht mee bezig ben, gewoon. Ik sta ermee op en ik ga ermee naar bed.’Ga naar eindnoot12

Met zijn teksten voor De Gooyer had Campert volgens Koopman het radioamusement van de vara een belangrijke impuls gegeven en naar een hoger niveau getild.Ga naar eindnoot13 Maar na drie seizoenen Specialiteitentheater vond Koopman het tijd voor iets

nieuws en verdween het programma uit de ether. De laatste uitzending was op zaterdag 28 maart 1964.

Bijna twintig jaar later deed Rijk de Gooyer een poging het succes van weleer te doen herleven. Onder regie van Bob Rooyens maakte hij voor de avro-televisie een aflevering van Komt Rijk, komt raad, waarin hij op humoristische wijze zoge-

naamde vragen van briefschrijvers beantwoordde. Tussen de post zaten zowaar enkele vragen die in Specialiteitentheater ook waren gesteld. Campert had geen enkele bemoeienis met het programma, De Gooyer claimde dat hij het had bedacht.Ga naar eindnoot14

Komt Rijk, komt raad werd een fiasco. Er zouden aanvankelijk zes problemenshows worden opgenomen. Later werden dat er vier en uiteindelijk twee, waarvan de tweede nooit is uitgezonden.