Hèlen Haan Couperus in de marge

In september 1961 ontving het Letterkundig Museum in Den Haag talrijke handschriften van Couperus ten geschenke van uitgeverij L.J. Veen. Onder deze manuscripten bevinden zich veel kladschriften, die een verrassende en tot nu toe onbestudeerde kant van de Haagse schrijver laten zien: Couperus als maker van tekeningen in de kantlijn.

Tijdens het schrijven placht Couperus de marges van zijn handschriften te voorzien van fijne, halfronde haaltjes onder elkaar, die de vorm van veertjes of pluisjes hebben. Op deze wijze voorkwam hij dat er haartjes aan een nieuwe kroontjespen kwamen. De overgang in handschrift van een oude naar een nieuwe pen is dan ook opvallend onzichtbaar. Deze probeersels – puntjes, blokjes, ruit- en sierstippelingen – groeiden soms uit tot oor- en pruikvormen, of compleet uitgewerkte vleugels.

De vroegste tekeningen waarover we beschikken zijn te vinden in het manuscript van de roman Extaze. Ze bezitten reeds de bravoure die zijn latere tekeningen kenmerkt. Ze lijken snel en virtuoos gemaakt, en zijn ontstaan tijdens het nadenken. Couperus tekende ornamenten, piramides, portretten, lelies, katten, vogels en insecten. Zijn handschriften worden door dergelijke kleine tekeningetjes overwoekerd.

De Amsterdamse schilder en graficus Hans van der Horst heeft als eerste het belang van deze tekeningetjes ingezien. In een binnenkort in eigen beheer te verschijnen boek, met de titel Louis Couperus’ Zijlijnen, versieringen uit zijn handschriften in breder perspectief, heeft hij 1850 voorbeelden van deze tekeningen in reproductie verzameld en van toelichting voorzien. Het boek bevat bovendien 52 foto’s waarvan er vele nog niet eerder gepubliceerd zijn. In het tekstgedeelte wordt ruim aandacht geschonken aan Couperus’ betrekkingen met schildets en tekenaars als Makart, Tadema, Bauer, Haverman, De Josselin de Jong, Vaarzon Morel, Neuhuys, Toorop, Veth en de schilders van de Haagse School. Voorts wordt de invloed belicht die Couperus ondergaan heeft van beeldhouwers uit de Oudheid, de Renaissance en zijn eigen tijd, onder wie Pander. De uitgave (gebonden in papieren band, mat gelamineerd, stofomslag, 220 bladzijden) is te verkrijgen door f89,95 (incl. verzending) over te maken op gironummer 4848748 ten name van uitgeverij Boring & Slag, Amsterdam, onder vermelding van Louis Couperus’ Zijlijnen.